Trong ca hát, việc điều khiển âm lượng giọng hát là một trong những yêu cầu cơ bản với mọi ca sĩ.
Sự khác nhau giữa chuyên nghiệp và nghiệp dư là, ca sĩ chuyên nghiệp có thể điều khiển âm lượng giọng hát của mình lúc to lúc nhỏ theo những ý đồ nhất định, tạo nên sự tinh tế, cảm xúc lắng đọng cho câu hát. Trong khi đó, ca sĩ nghiệp dư lại không thể điều khiển âm lượng giọng hát của mình, khiến nó lúc to lúc nhỏ mà không đi theo giai điệu, tình tiết nào, nghe rất phản cảm.
Hát nhỏ tiếng là kĩ thuật khó ở mức tương đối, nhưng khá cần thiết để giúp ca sĩ xử lí tác phẩm và truyền đạt cảm xúc tới người nghe. Hầu như bất cứ ca sĩ chuyên nghiệp nào cũng cần biết hát nhỏ tiếng.
Thuật ngữ chuyên ngành của hát nhỏ tiếng xuất phát từ tiếng Ý, gồm hai loại:
-Piano: hát hơi nhỏ, mềm mại.
-Pianissimo: hát rất nhỏ, rất nhẹ, thật mềm mại.
Đẳng cấp cao nhất của kĩ thuật này chính là những nghệ sĩ opera/cổ điển.
Aria Vissi D’arte trong vở opera Tosca của Verdi là một trong những ca khúc kinh điển thường được các nghệ sĩ chọn để phiêu nhỏ tiếng. Đỉnh cao nhất là Monserrat Cabelle, bà là người duy nhất hát liền một hơi rất dài ở đoạn cuối kèm theo pianissimo tuyệt đẹp ngay sau khi đang đẩy âm lượng căng tràn. Xem 2:34 clip sau.
Ngay cả giọng nữ cao kịch tính Birgit Nilsson to đùng cũng phải khổ luyện để có thể hát nhỏ tiếng ở đoạn đó. Xem 2:45 clip sau.
Nhờ kĩ thuật hát nhỏ tiếng điêu luyện, Cabelle mới hát được khúc ca trữ tình mềm mại, bay bổng này như một thiên thần, với vô số đoạn bỏ nhỏ thơ mộng.
Tất nhiên, hát nhỏ tiếng cần được tính toán sử dụng sao cho hay nhất, nếu không sẽ thành Bảo Thy. Có một câu chuyện thú vị như sau:
Khi hát aria Addio del Passato trong vở opera La Traviata của Verdi, các ca sĩ thường hát full voice lồng lộng, nội lực ở khúc cuối theo truyền thống opera Ý. Riêng huyền thoại Maria Callas lại chọn cách hát nhỏ tiếng, nhả những đường hơi nhẹ như hơi thở vào không trung. Khi được hỏi, bà trả lời đầy kiêu hãnh, rằng đó là lúc nhân vật Violetta bệnh gần chết thì làm gì còn sức mà hát rống lên ầm ầm, pianissimo dùng để lột tả sự hấp hối của cô ấy.
Qua các ví dụ trên, có thể thấy hát nhỏ tiếng thực sự là kĩ thuật khá khó khăn trong nhạc cổ điển. Đó không chỉ đơn giản là việc hát nhỏ đi, mà bạn phải giảm âm lượng nhưng vẫn giữ nguyên ở note nhạc đó, không bị nhảy xuống note thấp hơn. Quan trọng hơn cả, bạn vẫn phải cộng hưởng độ vang để lấp đầy nhà hát mà không cần mic, trong mức âm lượng rất nhỏ.
Trong nhạc nhẹ, kĩ thuật này trở nên đơn giản và đại chúng hơn nhiều. Bạn chỉ cần hát nhỏ tiếng sao cho tinh tế và mượt mà là đủ. Và hát nhỏ tiếng trong nhạc nhẹ thường là piano, tức là hơi nhỏ, chứ không cần thiết chuyển đổi âm lượng thành rất nhỏ như pianissimo trong opera.
Whitney Houston là ca sĩ thường xuyên sử dụng pianissimo khi trình diễn, đem lại hiệu quả tuyệt vời.
Ở ca khúc kinh điển I will always love you, Whitney liên tục hát nhỏ tiếng trên các đoạn head voice để tạo cảm xúc tối đa cho câu hát, trở thành chuẩn mực cho nhiều thế hệ sau này. Xem từ 6:05 đến hết clip sau.
Xin giới thiệu thêm một số đoạn hát nhỏ tiếng của Whitney.
4:07, 5:01, 5:11
4:41, 5:00, 5:10
4:10, 5:00, 5:12
3:30 – rất mềm
Bạn cũng có thể cảm nhận cách hát này qua tiếng hát bậc thầy của Lara Fabian.
Ở Việt Nam, hát nhỏ tiếng là yêu cầu cơ bản để xử lí các ca khúc nhạc nhẹ.
Hồng Nhung trong một màn trình diễn thậm chí đã dám phiêu hẳn đoạn pianissimo trong một đường hơi, thể hiện kĩ thuật rất tốt và cách xử lí tinh tế. Xem 5:52 clip sau.
Trần Thu Hà cũng là ca sĩ biết điều khiển âm lượng vững chắc, hát nhỏ tiếng rất mượt mà.
Nếu không thể sử dụng pianissimo như những ca sĩ trên, bạn chỉ cần điều tiết âm lượng nhỏ lại theo từng câu hát là đủ để tinh tế hơn rồi. Chẳng hạn, trong 1:08 và 3:58 màn trình diễn sau, Mỹ Linh đang hát lên giọng nội lực bỗng chuyển nhỏ âm lượng xuống, khiến câu hát trở nên ngọt ngào hơn rất nhiều.
Hương Tràm là ca sĩ trẻ rất biết hát nhỏ tiếng đúng nơi, đúng chỗ trong các câu hát, chuyển âm lượng từ to thành nhỏ. Đây là bí quyết giúp cô hát ballad ngọt ngào, trữ tình đến vậy.
Hát nhỏ tiếng như thế nào?
Nhiều người nghĩ rằng hát to mới tốn hơi, còn hát nhỏ thì thoải mái. Nhưng thực tế ngược lại, hát nhỏ tiếng tốn hơi hơn rất nhiều. Vì vậy, bạn cần học thở để có một buồng phổi căng đầy. Không những vậy, hãy học cách kiểm soát và điều tiết hơi thở của bạn. Luôn giữ thanh quản đúng vị trí, cổ họng được thư giãn để kiểm soát tốt legato, nếu không bạn sẽ bị đứt gãy hơi khi hát nhỏ tiếng. Học cách chuyển vị trí âm thanh để dù hát nhỏ bạn vẫn tạo được âm thanh đầy đặn, ấm áp chứ không phải mỏng lét, the thé.