Nhược điểm giống và khác nhau về pháp lý và đạo đức

Sự giống nhau

Đạo đức và pháp luật có các điểm giống nhau cơ bản, đó là:

• Đều là tập hợp những quy tắc xử sự chung, là khuôn khổ, khuôn mẫu, chuẩn mực hướng dẫn con người cách xử sự trong xã hội. Pháp luật được đặt ra không phải cho một chủ thể cụ thể hay một tổ chức, cá nhân cụ thể đã xác định được mà được đặt ra cho tất cả các chủ thể tham gia vào quan hệ xã hội do chúng điều chỉnh. Căn cứ vào các chuẩn mực đạo đức và pháp luật để các chủ thể biết mình được làm gì, không được làm gì khi ở một hoàn cảnh, điều kiện nhất định.
• Có tính phổ biến và xu hướng để phù hợp với xã hội. Đạo đức và pháp luật đều mang tính quy phạm phổ biến, là khuôn mẫu chuẩn mực trong hành vi của mỗi con người trong xã hội. Chúng có tác động đến hầu hết tất cả các lĩnh vực trong đời sống và chủ thể trong xã hội.
• Là kết quả, là đúc kết của quá trình nhận thức, phản ánh sự tồn tại và phát triển của xã hội trong những giai đoạn khác nhau. Pháp luật và đạo đức vừa chịu sự chi phối, vừa tác động tới đời sống kinh tế xã hội.
• Được thực hiện và điều chỉnh nhiều lần trong thực tế cuộc sống để phù hợp với các điều kiện, hoàn cảnh khác nhau trong xã hội. Vì ban hành ra pháp luật và các chuẩn mực đạo đức không chỉ để điều chỉnh một mối quan hệ cụ thể mà là để điều chỉnh cả một hệ thống xã hội chung.

Điểm khác nhau cơ bản

Có 3 điểm khác nhau cơ bản giữa đạo đức và pháp luật như sau:

Tiêu chíĐạo ĐứcPháp Lý Cơ sở hình thànhĐược đúc kết từ cuộc sống, nguyện vọng của nhân dân và được truyền tai nhau qua nhiều thế hệDo nhà nước ban hànhHình thức thể hiệnThể hiện thông qua dạng không thành văn như văn hoá truyền miệng, phong tục tập quán, ca dao, tục ngữ…và dạng thành văn như kinh, sách chính trị,…Hệ thống của văn bản quy phạm pháp luật: Bộ luật, Luật, Nghị định, Thông tư,Các biện pháp bảo đảm thực hiệnTự giác, răn đe thông qua tác động của dư luận xã hội, khen chê, lên án, khuyến khích,… Lương tâm con người.Pháp luật thông qua bộ máy cơ quan như cơ quan lập pháp, tư pháp, hành pháp để đảm bảo thực hiện bằng các biện pháp quyền lực nhà nước, từ tuyên truyền, phổ biến, giáo dục, thuyết phục cho đến áp dụng các biện pháp cưỡng chế của nhà nước.

Mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức

Từ những so sánh sự giống và khác nhau giữa đạo đức và pháp luật trên có thể thấy đạo đức và pháp luật luôn có mối quan hệ khăng khít với nhau, là nền tảng hình thành nhau, bổ trợ cho nhau trong việc điều chỉnh hành vi của các chủ thể trong xã hội.

• Đạo đức bị tha hóa: Pháp luật ít nhiều sẽ bị ảnh hưởng và không được chấp hành nghiêm chỉnh.
• Pháp lýkhông nghiêm chỉnh: Ảnh hưởng đến việc hình thành đạo đức của mỗi cá nhân sống trong môi trường đó.

Ngày nay khi mà xã hội ngày càng phát triển cả về lĩnh vực kinh tế, chính trị, pháp luật, khoa học,… thì việc áp dụng đan xen lẫn nhau giữa pháp luật và đạo đức để điều chỉnh xã hội là rất cần thiết. Việc pháp luật và đạo đức hỗ trợ lẫn nhau để phát triển cũng rất cần thiết.

Đạo đức là nền tảng hình thành pháp luật

Đạo đức là nền tảng tinh thần để các quy định của pháp luật được thực hiện. Có thể nói trong nhiều trường hợp, các chủ thể trong xã hội tuân thủ một số quy định pháp luật không phải vì họ biết và hiểu pháp luật mà do xuất phát từ các quy tắc đạo đức, các quy tắc đó được hình thành trong quá trình sống, được truyền miệng từ thế hệ này qua thế hệ khác.

Khi soạn thảo và ban hành các quy phạm pháp luật, có nhiều chuẩn mực đạo đức, quy tắc đạo đức được nhà nước lấy, bổ sung và nâng lên thành các quy phạm pháp luật. Tuy nhiên khi xây dựng các quy phạm pháp luật, nhà nước cũng không quên tính tới các chuẩn mực đạo đức.

Trên phương diện hình thành pháp lý

Đạo đức là một trong những nền tảng để xây dựng pháp luật:

• Nhiều quy tắc đạo đức, chuẩn mực đạo đức phù hợp với ý chí của nhà nước nên được thể chế hóa, được nhà nước thừa nhận, được nhà nước nâng lên thành các quy phạm pháp luật. Ví dụ như quy phạm pháp luật về quyền và nghĩa vụ của cha mẹ đối với con cái, của con cái đối với cha mẹ, của ông và đối với cháu, của cháu đối với ông bà là được nhà nước thừa nhận từ những chuẩn mực và quy tắc đạo đức lâu đời.
• Còn đối với những quy tắc đạo đức trái với ý chí của nhà nước, nó sẽ trở thành tiền đề để nhà nước xây dựng nên những quy phạm pháp luật thay thế những quy tắc đạo đức đó, từ đó xây dựng nên một xã hội tốt đẹp hơn. Ví dụ như các quan niệm về cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy từ thời xưa, được truyền miệng và hình thành thói quen cho đến mãi sau này, nhận ra được các nguy cơ phát sinh từ tiền lệ đó nhà nước đã có những quy định cụ thể trong Luật hôn nhân và gia đình là hôn nhân là tự nguyện trên cơ sở tình yêu giữa nam và nữ.

Trên phương diện thực hiện pháp lý

Với những quy tắc và chuẩn mực đạo đức được nhà nước thừa nhận sẽ góp phần các quy phạm pháp luật được thực hiện tự giác, nghiêm chỉnh hơn vì đó là những quy tắc đã thâm sâu vào tiềm thức của mỗi cá nhân từ rất lâu rồi.

Ngoài ra những quy phạm đó còn được đảm bảo thực hiện bằng thói quen, lương tâm, niềm tin của mỗi cá nhân, thực hiện bằng dư luận xã hội. Ngược lại những quy tắc đạo đức trái với ý chí của nhà nước, trái với sự phát triển của xã hội thì nhà nước sẽ xây dựng những quy phạm pháp luật nhằm cản trở những quy tắc đó.

Ví dụ: Quan niệm trọng nam khinh nữ trong xã hội dẫn đến tình trạng một số người cố đẻ đến con thứ ba, thứ tư cho đến khi có con trai, đây là hành vi vi phạm chính sách và pháp luật về dân số của nhà nước, nhà nước sẽ có những quy phạm phạm luật để điều chỉnh.

Những người có đạo đức sẽ có ý thức thực hiện nghiêm chỉnh các quy phạm pháp luật. Cho dù pháp luật chưa điều chỉnh hết những “khe hở” thì những người có ý thức cũng không tận dụng để làm điều bất chính, trái với đạo đức.

Nếu chủ thể đã có hành vi vi phạm pháp luật thì đạo đức sẽ giúp chủ thể đó có tư duy ăn năn hối cải, có thái độ sửa chữa lỗi lầm. Những người có đạo đức tốt sẽ có thái độ nhiệt tình, có ý thức tuân thủ và thực hiện các quy định của pháp luật tốt. Còn những người không có đạo đức sẽ thực hiện pháp luật một cách chống đối và họ sẽ dễ có nguy cơ vi phạm pháp luật.