1 số thông tin quan trọng về đột biến gen ở thực vật và động vật :33
LÀM THEO SƠ ĐỒ TƯ DUY CHO MIK THÌ HAY QUÁ Ạ
1 số thông tin quan trọng về đột biến gen ở thực vật và động vật :33
LÀM THEO SƠ ĐỒ TƯ DUY CHO MIK THÌ HAY QUÁ Ạ
Thuật ngữ biển đổi gen chỉ việc chuyển gen vào hoặc hoặc tách gen ra khỏi cơ thể một sinh vật để tạo ra một sinh vật bị biến đổi gen. Sinh vật biến đổi gen (GMO) được tạo ra với những mục đích sử dụng khác nhau, thí dụ tạo ra sinh vật kháng bệnh; cây trồng hoặc vật nuôi có năng xuất sinh học cao để sử dụng làm thực phẩm, thuốc chữa bệnh; tạo ra sinh vật sử dụng cho nghiên cứu khoa học. Như vậy, mục đích và tiêu chí của công nghệ gen nhằm tạo ra những sinh vật biến đổi gen để có thể đem lại những lợi ích to lớn cho loài người. Tuy nhiên, ít hay nhiều, mọi cố gắng của khoa học vẫn có mặt trái nhất định, nếu không liên quan đến chi phí cao để tạo ra GMO thì cũng là những chi phí để khắc phục những rủi ro mà GMO có thể sẽ đem đến. Trong bài viết này, dựa vào việc phân tích những điểm mạnh của GMO qua những quan điểm và nhận định khác nhau của các nhà khoa học, các tổ chức sản xuất và buôn bán GMO và người sử dụng để đánh giá những lợi ích cũng như những nguy cơ tiềm ẩn và rủi ro của GMO. Ngoài ra, chúng tôi còn đưa ra những dẫn chứng từ quá trình tạo ra sinh vật biến đổi gen và bản chất của quá trình này, những quan điểm và nhận thức khác nhau về GMO để có thể hiểu lí do vì sao cần những cái nhìn khách quan và thận trọng hơn, không tuyệt đối hoặc cực đoan khi đánh giá lợi ích cũng như những nguy cơ tiềm ẩn hoặc rủi ro xuất hiện từ những sinh vật biến đổi gen.
Từ khóa: GMO, cây trồng biến đổi gen, đa dạng sinh học, lợi ích, nguy cơ, rủi ro, thực phẩm biến đổi gen.
MỞ ĐẦU
Những năm 1960 giữa thế kỷ XX là thời kỳ đột phá về năng xuất nông nghiệp trong cuộc các mạng xanh đã được ủng hộ mạnh mẽ, còn trong thế kỷ XXI nhiều người đang hi vọng những sinh vật biến đổi gen có thể sẽ là một cuộc cách mạng xanh mới.
Trong cuộc cách mạng xanh giữa thế kỷ XX, mọi cố gắng đã tập trung vào lai tạo để tạo ra những giống cây trồng hoặc chủng con lai có năng xuất và chất lượng cao hơn. Sau hơn 20 năm bền bỉ lai tạo các cây trồng cùng với việc sử dụng các loại hóa chất nông nghiệp (phân bón và thuốc trừ sâu), năng xuất cây trồng đã tăng vượt bậc. Tuy nhiên, cuộc cách mạng xanh này đã để lại nhiều hậu quả mà trước đó không lường hết được. Đó là việc cây trồng năng xuất cao cần nhiều phân bón và thuốc trừ sâu hóa học hơn, việc dựa vào các hóa chất nông nghiệp quá mức và lâu dài đã gây ra ô nhiễm trầm trọng cho môi trường, đây là gánh nặng cho nông dân ở các nước đang phát triển vì sự thoái hóa đất nông nghiệp; ô nhiễm nước và không khí; ô nhiễm thực phẩm; đảo lộn các hệ sinh
thái; sự hình thành các loài dịch hại kháng lại thuốc trừ sâu hóa học…
Những tiến bộ trong cuộc cách mạng xanh ở thế kỷ XX đã đưa ra những khái niệm và thuật ngữ mới như lai tạo, đột biến, tái tổ hợp thì đến nay, trong giới khoa học và những người am hiểu về sinh học cũng như những nhà nông học và chăn nuôi, ít ai còn xa lạ với thuật ngữ sinh vật biến đổi gen (Genetically Modified Organism, viết tắt GMO hoặc Genetically Engeneered Organism, viết tắt GEO). Thực chất, đây là một loài sinh vật mà vật liệu di truyền (gen) của nó đã bị biến đổi bằng kỹ thuật hoặc công nghệ gen. Những sinh vật biến đổi gen bao gồm từ vi sinh vật như vi khuẩn, nấm men, thực vật và các loài động vật.
Hiện nay, sinh vật biến đổi gen đang được sử dụng cho nghiên cứu sinh học và y học, các loại dược phẩm, y học thực nghiệm (chẳng hạn như liệu pháp gen) và trong nông nghiệp (chẳng hạn như cây trồng chống chịu với thuốc trừ cỏ dại, khô hạn và giá lạnh). Những sinh vật biến đổi gen (GMOs) có những tên gọi theo mục đích sử dụng như thực vật biến đổi gen (GM plants), cây
397
TẠP CHÍ SINH HỌC 2013, 35(4): 397-416
Khuat Dang Long
trồng biến đổi gen (GM crops) hoặc thực phẩm biến đổi gen (GM foods) (hay chính xác là thực phẩm từ những sinh vật biến đổi gen).
Theo “Cartagena Protocol on Biosafety”, được cơ quan thương mại thế giới qui ước về những sinh vật sống đã bị biến đổi gen, thuật ngữ GMO rất gần với thuật ngữ hợp pháp về kỹ thuật, đặc biệt, bất kỳ sinh vật sống nào được tạo ra với sự kết hợp vật liệu di truyền bằng việc sử dụng công nghệ sinh học hiện đại. Vì vậy, có thể hiểu những sinh vật biến đổi gen được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu khoa học và để sản xuất ra các loại hàng hóa chứ không phải thức ăn là một nguồn các thực phẩm biến đổi gen.
Do đặc điểm về phạm vi thương mại hóa nhanh của cây trồng biến đổi gen so với các sinh vật biến đổi gen là động vật, trong bài viết này chúng tôi chủ yếu bàn luận đến những quan điểm ủng hộ và phản đối về nguy cơ tiềm ẩn và rủi ro có thể xuất hiện do cây trồng biến đổi gen (GM crops), còn do các loài động vật biến đổi gen ít được đề cập hơn.
TÀI LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH
Nguồn tài liệu hiện nay về sinh vật biến đổi gen và những đánh giá về chúng đã có khá nhiều và được công bố dưới nhiều hình thức khác nhau như báo cáo khoa học tại các hội thảo; các công trình nghiên cứu gốc về quá trình tạo ra sinh vật biến đổi gen và bản chất của chuyển đổi gen; cũng như khá nhiều thông tin đã được công bố và đăng tải theo các trang mạng chính thức. Vì vậy, trong bài viết này, sau một số vấn đề đưa ra từ các tài liệu trích dẫn, chúng tôi viết nguyên trang thông tin để bạn đọc có thể tự tra cứu và thẩm định bổ sung ngoài những tài liệu chính thống khác trong phần tài liệu tham khảo.
Về từ và thuật ngữ, trong bài viết này chúng tôi dựa theo từ điển giải thích Oxford để phân biệt nguy cơ (risk), là một khả năng có thể, còn sự rủi ro hoặc mối nguy hại (hazard) là hậu quả khi nguy cơ là có thực, vì vậy, để đánh giá nguy cơ cần có quá trình để xác định rõ được rủi ro (hazard).
Rất khó để đưa ra kết luận rõ ràng về sự an toàn tuyệt đối cũng như những nguy cơ và rủi ro
của GMOs, GM plants, GM crops hay GM foods. Vì vậy, trong phạm vi bài viết này, một số nhận xét ở cuối bài thay cho phần kết luận và có thể được xem như những bình luận có căn cứ theo logic khoa học. Những bình luận và nhận xét này chắc chắn không bao quát hết khi vẫn còn những tranh luận nóng về GMO như hiện nay.