những hoạt động của VN trong ASEAN từ 2010 đến nay
0 bình luận về “những hoạt động của VN trong ASEAN từ 2010 đến nay”
Những đóng góp tích cực của Việt Nam vào quá trình xây dựng Cộng đồng ASEAN
Nhân dịp kỷ niệm 15 năm Việt Nam gia nhập ASEAN và trước thềm Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao AMM 43 và các hội nghị liên quan, BBT website Bộ Ngoai giao trân trọng giới thiệu tới bạn đọc bài viết của đồng chí Phạm Gia Khiêm, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao về những đóng góp của Việt Nam vào quá trình xây dựng Cộng đồng ASEAN.
Năm 2010 đánh dấu tròn 15 năm Việt Nam gắn bó cùng Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Trong suốt quá trình tham gia hội nhập ASEAN, Việt Nam luôn nỗ lực hết mình vì sự phát triển và lớn mạnh của Hiệp hội với ý thức về tầm quan trọng chiến lược của ASEAN đối với Việt Nam: một Hiệp hội ASEAN đoàn kết, vững mạnh và thống nhất sẽ góp phần quan trọng trong việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định, hữu nghị và phát triển ở khu vực. Với phương châm chủ đạo đó, một thập kỷ rưỡi qua, Việt Nam đã chủ động, tích cực cùng các nước thành viên thúc đẩy hợp tác, tăng cường đoàn kết và liên kết ASEAN, mở rộng quan hệ đối ngoại và nâng cao vai trò, vị thế quốc tế của ASEAN, cùng ASEAN vượt qua những giai đoạn thăng trầm, qua đó, góp phần không nhỏ vào những thành công ASEAN có được ngày hôm nay.
Trên nền tảng những thành tựu hợp tác tốt đẹp của 4 thập kỷ tồn tại và phát triển, ASEAN đang bước sang giai đoạn mới, đó là đẩy mạnh liên kết khu vực, hướng tới xây dựng một Cộng đồng ASEAN vững mạnh dựa trên 3 trụ cột là chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội vào năm 2015, hoạt động trên cơ sở pháp lý của Hiến chương ASEAN. Việc xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN đang là ưu tiên hàng đầu của Hiệp hội hiện nay. Bởi vậy, Việt Nam đã và đang nỗ lực cùng các nước thành viên hiện thực hóa mục tiêu quan trọng này. Có thể nói, Việt Nam đã gắn bó chặt chẽ và đóng góp tích cực vào tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN ngay từ buổi đầu hình thành ý tưởng cho đến giai đoạn định hình chính sách và triển khai.
Từ ý tưởng sơ khởi về Cộng đồng
ASEAN đã hình dung về một Cộng đồng các xã hội gắn bó và đùm bọc lẫn nhau của các quốc gia trong khu vực vào năm 2020 khi các nhà Lãnh đạo Hiệp hội thông qua văn kiện Tầm nhìn 2020 vào năm 1997, nhân dịp kỷ niệm tròn 30 năm ra đời. Ý tưởng này được xem như bước khởi đầu cho các nỗ lực hướng tới xây dựng Cộng đồng ASEAN sau này. Chính tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 6 tại Hà Nội năm 1998, trên cương vị chủ trì Hội nghị, Việt Nam đã đóng vai trò tích cực trong việc cùng ASEAN xây dựng các bước đi và biện pháp cụ thể nhằm hiện thực hóa viễn cảnh được nêu trong Tầm nhìn 2020, thể hiện trong Chương trình Hành động Hà Nội (HPA) thực hiện trong giai đoạn 6 năm 1998-2004. Các hoạt động hợp tác cụ thể song khá toàn diện trong HPA như tăng cường hợp tác và liên kết kinh tế khu vực, phát triển khoa học-công nghệ, cơ sở hạ tầng, phát triển nguồn nhân lực, bảo vệ môi trường, tăng cường hợp tác duy trì hòa bình, an ninh ở khu vực cũng như đề cao vai trò, vị thế quốc tế của ASEAN, nâng cao nhận thức về ASEAN… đã tạo thành những khuôn khổ ban đầu quan trọng để ASEAN đẩy mạnh hợp tác và hướng tới một mức độ liên kết khu vực cao hơn là hình thành Cộng đồng sau này.
Định hướng xây dựng Cộng đồng
Quyết định xây dựng Cộng đồng ASEAN, được các nhà Lãnh đạo chính thức đưa ra tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 9 tại In-đô-nê-xi-a năm 2003, là một bước ngoặt mang ý nghĩa to lớn đối với lịch sử phát triển của ASEAN, đánh dấu sự chuyển mình về chất trong quá trình hợp tác và liên kết giữa các quốc gia khu vực, đưa ASEAN từ một Hiệp hội với mức độ liên kết còn lỏng lẻo, hướng tới một Cộng đồng gắn kết chặt chẽ và hợp tác sâu rộng hơn. Quyết định này nhận được sự nhất trí cao của tất cả các thành viên trong Hiệp hội, trong đó Việt Nam là một trong những nước đóng vai trò tích cực. ASEAN đồng thời ý thức được rằng trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực diễn biến nhanh chóng khi bước sang thế kỷ XXI, để không bị tụt hậu và giữ được vai trò, vị thế của mình, tận dụng tối đa cơ hội mở ra cũng như ứng phó hiệu quả hơn với các thách thức, tăng cường liên kết chính là xu thế tất yếu. Trong quá trình hình thành ý tưởng về mô hình tương lai của Cộng đồng ASEAN, Việt Nam, cùng với các nước có tư tưởng tương đồng, đã tích cực thúc đẩy trụ cột thứ 3 về hợp tác Văn hóa-Xã hội như một chân kiềng có tác dụng bổ trợ và gắn kết hữu cơ 2 trụ cột khác của Cộng đồng ASEAN là Chính trị – An ninh và Kinh tế, qua đó, đảm bảo sự phát triển cân bằng và hài hòa của ASEAN. Trên cơ sở đó, ASEAN đã đưa ra Chương trình Hành động Viên-chăn (VAP) với các chương trình và kế hoạch hợp tác cụ thể cho giai đoạn 2004-2010.
Để triển khai xây dựng Cộng đồng, ASEAN đã thông qua Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN với các Kế hoạch tổng thể về 3 trụ cột Chính trị-An ninh, Kinh tế và Văn hóa-Xã hội và Kế hoạch công tác về Thu hẹp khoảng cách phát triển trong ASEAN. Bên cạnh việc tích cực tham gia xây dựng và thúc đẩy triển khai các chương trình, kế hoạch hợp tác hướng tới xây dựng Cộng đồng ASEAN, Việt Nam luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các nước thành viên đối với sự thành công của tiến trình xây dựng Cộng đồng. Việt Nam là một trong những nước tích cực đi đầu thúc đẩy triển khai hiệu quả Sáng kiến Liên kết IAI về Thu hẹp khoảng cách phát triển trong ASEAN. Tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 34 (Hà Nội, 2001), Việt Nam đã chủ động đề xuất và được các nước nhất trí thông qua Tuyên bố Hà Nội về Thu hẹp khoảng cách phát triển, đề ra các phương hướng cụ thể để triển khai Sáng kiến IAI. Trên cương vị Chủ tịch Nhóm đặc trách về IAI, Việt Nam đã cùng các nước ASEAN phối hợp xây dựng Kế hoạch công tác giai đoạn II về triển khai IAI, được thông qua như một bộ phận quan trọng cùng với các Kế hoạch tổng thể xây dựng 3 trụ cột Cộng đồng ASEAN trong Lộ trình chung xây dựng Cộng đồng.
Một khía cạnh quan trọng khác trong tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN mà Việt Nam đã tham gia rất tích cực và để lại dấu ấn đậm nét là việc xây dựng, ký kết, phê chuẩn và triển khai Hiến chương ASEAN. Hiến chương là công cụ pháp lý và thể chế quan trọng để hỗ trợ ASEAN thực hiện mục tiêu xây dựng Cộng đồng. Sau 4 thập kỷ tồn tại, ASEAN vẫn chưa có một địa vị pháp lý trong luật quốc tế; trên thực tế, ASEAN mới chỉ hoạt động dựa trên các văn kiện chính trị, thiếu một nền tảng pháp lý làm cơ sở cho tăng cường liên kết sâu rộng hơn. Việc xây dựng Hiến chương, do đó, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với ASEAN trong quá trình thực hiện mục tiêu xây dựng Cộng đồng.
Từ giai đoạn đầu khi Nhóm các nhân vật nổi tiếng của ASEAN phác thảo ý tưởng về các thành tố của bản Hiến chương, đến quá trình soạn thảo nội dung Hiến chương, Việt Nam đã tham gia rất tích cực và chủ động, cùng ASEAN đề ra các định hướng phát triển của Hiệp hội; củng cố và hệ thống hóa các mục tiêu và nguyên tắc cơ bản của ASEAN trong Hiến chương; góp phần dung hòa các quan điểm khác biệt, bảo đảm nội dung Hiến chương vừa phù hợp với thực tiễn hoạt động, vừa đáp ứng được nhu cầu phát triển của ASEAN. Sau khi Hiến chương được ký thông qua, Việt Nam là một trong 5 nước đầu tiên phê chuẩn văn kiện này. Chúng ta cũng luôn là nước tích cực trong quá trình triển khai Hiến chương. Việt Nam là nước thứ 2 cử Đại sứ, Đại diện thường trực trong Ủy ban các Đại diện thường trực về ASEAN (CPR), đồng thời cũng sớm lập Phái đoàn đại diện tại ASEAN. Vai trò tích cực của Việt Nam trong quá trình triển khai xây dựng các văn kiện pháp lý bổ trợ cho Hiến chương cũng như đưa bộ máy tổ chức mới của ASEAN đi vào hoạt động cũng được Hiệp hội ghi nhận.
Một Chủ tịch ASEAN năng động và có trách nhiệm cùng đẩy mạnh hành động hướng tới xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN
Việt Nam tiếp nhận cương vị Chủ tịch ASEAN nhiệm kỳ 2010 đúng vào giai đoạn có ý nghĩa quan trọng đối với tiến trình xây dựng Cộng đồng của ASEAN. Đó là năm bản lề trong chặng đường 5 năm còn lại để ASEAN hoàn thành mục tiêu xây dựng Cộng đồng và cũng là năm ASEAN bắt đầu chính thức ổn định hoạt động theo bộ máy tổ chức và khung pháp lý do Hiến chương quy định. Chính vì lẽ đó, Việt Nam đã cùng các nước thành viên đề ra ưu tiên xuyên suốt cho hợp tác ASEAN trong giai đoạn này là: Đẩy mạnh hành động nhằm hiện thực hóa mục tiêu hình thành Cộng đồng ASEAN, được thể hiện qua Chủ đề “Hướng tới Cộng đồng ASEAN: Từ tầm nhìn tới hành động”. Với Chủ đề này, trong vai trò Chủ tịch, Việt Nam đã đề xuất 3 trọng tâm hành động của ASEAN là:
Thứ nhất, đẩy mạnh nỗ lực triển khai các chương trình, kế hoạch trong Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, đồng thời, thiết thực đưa Hiến chương ASEAN vào cuộc sống.
Thứ hai, thúc đẩy hợp tác nhằm nâng cao năng lực của ASEAN trong việc ứng phó hữu hiệu hơn với các thách thức toàn cầu mà khu vực đang phải đối mặt.
Thứ ba, tăng cường quan hệ hợp tác giữa ASEAN với các bên Đối tác, tiếp tục củng cố vai trò và vị trí trung tâm của ASEAN trong các tiến trình đối thoại và hợp tác vì hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực.
Ba trọng tâm này có quan hệ bổ trợ lẫn nhau, cùng hướng tới xây dựng một Cộng đồng ASEAN gắn kết, tự cường và có vai trò vị thế quốc tế cao. Các ưu tiên này đã và sẽ được Việt Nam cụ thể hóa bằng các hành động để cùng các nước thành viên ASEAN đẩy mạnh trong năm 2010, đó là:
Để thiết thực đưa Hiến chương ASEAN đi vào cuộc sống, hiện ASEAN vẫn còn nhiều việc phải tiếp tục triển khai, nhất là hoàn thiện tổ chức bộ máy mới và phương thức hoạt động cũng như hoàn tất các văn kiện pháp lý liên quan. Bộ máy tổ chức của ASEAN tới nay về cơ bản đã đi vào vận hành ổn định. Điều quan trọng là cần phát huy vai trò của các cơ quan chủ chốt như các Hội đồng cấp Bộ trưởng và Ủy ban các Đại diện Thường trực về ASEAN (CPR) trong việc thúc đẩy và điều phối các hoạt động hợp tác của ASEAN. Một số cơ quan mới được thành lập như Ủy ban liên Chính phủ ASEAN về nhân quyền (AICHR) và Ủy ban về Thúc đẩy và Bảo vệ quyền phụ nữ và trẻ em (ACWC) cũng cần hoạt động theo đúng các mục tiêu và nguyên tắc đã đề ra. Để ASEAN thực sự hoạt động hiệu quả và chuyên nghiệp hơn, phương thức hoạt động của ASEAN cần tiếp tục được cải tiến theo hướng giảm thiểu các thủ tục lễ tân – hình thức, nâng cao chất lượng phối hợp và hợp tác. ASEAN, từ chỗ là một tổ chức liên kết lỏng lẻo và ra đời trên cơ sở một tuyên bố chính trị, đến nay đã chính thức có tư cách pháp nhân với Hiến chương ASEAN; tuy nhiên, để tư cách pháp nhân này có giá trị trong thực tế cuộc sống, nhiều văn kiện pháp lý liên quan cần phải tiếp tục được hoàn tất.
Về xây dựng Cộng đồng Chính trị-An ninh ASEAN (APSC), Việt Nam sẽ tích cực cùng ASEAN ưu tiên thúc đẩy các hoạt động hợp tác cụ thể và các công cụ bảo đảm hòa bình, an ninh khu vực. Bên cạnh việc tăng cường đối thoại và hợp tác về các vấn đề chính trị-an ninh để nâng cao hiểu biết và tin cậy giữa các quốc gia, ASEAN sẽ cần đẩy mạnh việc xây dựng các chuẩn mực và quy tắc ứng xử chung trong quan hệ quốc tế, tiếp tục phát huy giá trị của Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC), Hiệp ước Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC)… Hoạt động của Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) cũng sẽ được đẩy mạnh để tiếp tục phát huy vai trò là diễn đàn đối thoại và hợp tác về các vấn đề chính trị-an ninh hàng đầu ở khu vực Châu Á-TBD, nhất là chuyển từ giai đoạn xây dựng lòng tin sang ngoại giao phòng ngừa với những biện pháp cụ thể. Đẩy mạnh hợp tác nhằm đối phó với những thách thức an ninh phi truyền thống như khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia, an ninh trên biển… cũng sẽ là một ưu tiên cao mà Việt Nam cùng ASEAN thúc đẩy.
Về xây dựng Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), ASEAN sẽ tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện các biện pháp theo mục tiêu và lộ trình đã đề ra và theo Biểu đánh giá thực hiện AEC, tập trung tạo sự lưu chuyển tự do hơn về hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, vốn, lao động,…. Trong năm 2010, trên cương vị Chủ tịch Nhóm đặc trách về Kết nối ASEAN, Việt Nam sẽ nỗ lực cùng ASEAN tập trung hoàn tất xây dựng Kế hoạch tổng thể về Kết nối ASEAN, nhằm tạo sự liên kết chặt chẽ hơn về hạ tầng – giao thông và công nghệ thông tin, nhất là ở khu vực Tiểu vùng Mê Công, để từ đó có thể mở rộng kết nối ra toàn khu vực Đông Á trên cơ sở phát huy điểm mạnh của từng dự án cụ thể. Tiến trình liên kết kinh tế giữa ASEAN với các đối tác và ở khu vực Đông Á cũng sẽ tiếp tục được đẩy mạnh, nhất là việc thỏa thuận và triển khai các Khu vực mậu dịch tự do (FTA).
Về xây dựng Cộng đồng Văn hóa-Xã hội ASEAN (ASCC) với mục tiêu bao trùm là phục vụ và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, ASEAN sẽ tập trung đẩy mạnh hợp tác để giải quyết các vấn đề liên quan đến bình đẳng và công bằng xã hội, phát huy bản sắc văn hóa, tạo dựng ý thức cộng đồng, đối phó có hiệu quả với những thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, thiên tai và dịch bệnh. ASEAN đã và sẽ tiếp tục tích cực triển khai nhiều hoạt động hợp tác trong ASEAN và giữa ASEAN với các đối tác trong những lĩnh vực này, nhất là nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu.
Về thu hẹp khoảng cách phát triển, Việt Nam sẽ tích cực cùng các nước ASEAN tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện có hiệu quả Kế hoạch công tác IAI giai đoạn II, coi đó là một ưu tiên hợp tác ASEAN và là một thành tố quan trọng trong hợp tác giữa ASEAN với các Đối tác. Điều quan trọng hàng đầu là cần đưa ra những dự án phù hợp và khả thi, huy động được nguồn lực để tài trợ thực hiện các dự án, gắn kết với các chương trình, kế hoạch hợp tác khác về phát triển tiểu vùng trong ASEAN.
Để đưa ASEAN trở thành một Cộng đồng mở rộng hợp tác với bên ngoài, đồng thời có vai trò và vị thế quốc tế ngày càng cao, ASEAN sẽ cần tiếp tục tăng cường và mở rộng hợp tác với các bên đối thoại thông qua các khuôn khổ ASEAN+1 (gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Ốt-xtrây-lia, Niu Di-lân, Nga, EU, Mỹ, Ca-na-đa và Liên Hợp Quốc), nhất là đẩy mạnh việc thực hiện các Chương trình hành động triển khai các Tuyên bố chung về quan hệ đối tác toàn diện và lâu dài cũng như tăng cường đối thoại ở Cấp cao và cấp Bộ trưởng với nhiều đối tác. Với vai trò là nước Chủ trì điều phối các khuôn khổ hợp tác do ASEAN khởi xướng như ASEAN+3, EAS, ARF, Việt Nam sẽ cùng ASEAN đẩy mạnh hợp tác giữa ASEAN với các Đối tác thông qua các khuôn khổ này, qua đó, tiếp tục củng cố và giữ vững vai trò chủ đạo của ASEAN; đồng thời, nâng cao vai trò và vị thế của ASEAN tại các diễn đàn khu vực và quốc tế như APEC, ASEM, LHQ, WTO, G20… Trong năm 2010, Việt Nam sẽ đại diện cho ASEAN tham dự các Hội nghị Thượng đỉnh của Nhóm G-20 tại Ca-na-đa và Hàn Quốc. Hiện Việt Nam đang tích cực phối hợp với các nước ASEAN để chuẩn bị lập trường và những đóng góp chung của ASEAN tại các Hội nghị này.
Cùng ASEAN tiến gần hơn đến mục tiêu đã đề ra
Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 16, Cấp cao đầu tiên của ASEAN do Việt Nam chủ trì trong nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN diễn ra vào tháng 4 vừa qua tại Hà Nội đã thành công tốt đẹp, thể hiện một bước khởi đầu quan trọng trong các nỗ lực của nước Chủ tịch và ASEAN nhằm hiện thực hóa ưu tiên đẩy mạnh hành động hướng tới xây dựng Cộng đồng. Lãnh đạo các nước ASEAN đạt nhất trí cao và quyết tâm mạnh mẽ thúc đẩy triển khai có hiệu quả và đúng tiến độ Lộ trình xây dựng Cộng đồng, đưa Hiến chương ASEAN thực sự đi vào cuộc sống, cũng như đề ra các cam kết và hành động thiết thực nhằm tăng cường hợp tác ứng phó với các thách thức đang nổi lên, trong đó có thúc đẩy phục hồi kinh tế, phát triển bền vững và ứng phó với biến đổi khí hậu. Đồng thời, ASEAN cũng khẳng định quyết tâm duy trì và tăng cường vai trò trung tâm của Hiệp hội ở khu vực bằng việc tăng cường đoàn kết, liên kết và xây dựng Cộng đồng, nâng cao tính chủ động trước những đòi hỏi to lớn của nhiệm vụ và những biến chuyển nhanh chóng của tình hình khu vực và quốc tế. Những kết quả tích cực của Hội nghị này sẽ tạo đà thuận lợi để ASEAN tiếp tục các nỗ lực đẩy nhanh liên kết khu vực, góp phần tạo một xung lực phát triển mới mạnh mẽ và hiệu quả hơn, tiến gần hơn đến mục tiêu xây dựng Cộng đồng đã đề ra.
Nhiệm vụ của Việt Nam trên cương vị Chủ tịch ASEAN, nhất là để đẩy mạnh mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN như Lộ trình đã đề ra là không đơn giản. Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN đề ra khoảng 800 mục tiêu hành động cho tiến trình xây dựng cả 3 trụ cột Chính trị-An ninh, Kinh tế, Văn hóa-Xã hội và Thu hẹp khoảng cách phát triển trong khi thời gian trước mắt đối với ASEAN chỉ còn 5 năm. Đây là khối lượng công việc to lớn, đòi hỏi cam kết chính trị mạnh mẽ cùng với nỗ lực và nguồn lực đáng kể của ASEAN. Là nước Chủ tịch, Việt Nam sẽ cùng các nước thành viên trong Hiệp hội đề ra các phương hướng và biện pháp cụ thể nhằm triển khai thực hiện nghiêm túc và đúng tiến độ các mục tiêu hành động của ASEAN.
Việt Nam luôn xác định một ASEAN liên kết chặt chẽ, đoàn kết và thống nhất, có vai trò và vị thế quốc tế quan trọng là phù hợp với lợi ích cơ bản và lâu dài của chúng ta. Việt Nam đã nỗ lực cùng ASEAN thúc đẩy và triển khai mục tiêu xây dựng Cộng đồng ngay từ những ngày đầu, và nhất là trong giai đoạn bản lề quan trọng hiện nay, khi ASEAN đang gấp rút đẩy mạnh tiến trình xây dựng Cộng đồng, đồng thời khi Việt Nam đang đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN. Cam kết của Việt Nam đối với ASEAN và mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN là nhất quán và kiên định. Theo đó, chúng ta quyết tâm tập trung nguồn lực cần thiết, có kế hoạch và lộ trình cụ thể để cùng các nước thành viên khác đẩy mạnh việc thực hiện các thỏa thuận về xây dựng Cộng đồng ASEAN. Hoàn thành tốt nhiệm vụ Chủ tịch ASEAN 2010 sẽ giúp nâng cao vai trò và vị thế quốc tế của Việt Nam, đề cao hình ảnh một nước Việt Nam đổi mới và năng động, có đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển
Những đóng góp tích cực của Việt Nam vào quá trình xây dựng Cộng đồng ASEAN
Nhân dịp kỷ niệm 15 năm Việt Nam gia nhập ASEAN và trước thềm Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao AMM 43 và các hội nghị liên quan, BBT website Bộ Ngoai giao trân trọng giới thiệu tới bạn đọc bài viết của đồng chí Phạm Gia Khiêm, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao về những đóng góp của Việt Nam vào quá trình xây dựng Cộng đồng ASEAN.
Năm 2010 đánh dấu tròn 15 năm Việt Nam gắn bó cùng Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Trong suốt quá trình tham gia hội nhập ASEAN, Việt Nam luôn nỗ lực hết mình vì sự phát triển và lớn mạnh của Hiệp hội với ý thức về tầm quan trọng chiến lược của ASEAN đối với Việt Nam: một Hiệp hội ASEAN đoàn kết, vững mạnh và thống nhất sẽ góp phần quan trọng trong việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định, hữu nghị và phát triển ở khu vực. Với phương châm chủ đạo đó, một thập kỷ rưỡi qua, Việt Nam đã chủ động, tích cực cùng các nước thành viên thúc đẩy hợp tác, tăng cường đoàn kết và liên kết ASEAN, mở rộng quan hệ đối ngoại và nâng cao vai trò, vị thế quốc tế của ASEAN, cùng ASEAN vượt qua những giai đoạn thăng trầm, qua đó, góp phần không nhỏ vào những thành công ASEAN có được ngày hôm nay.
Trên nền tảng những thành tựu hợp tác tốt đẹp của 4 thập kỷ tồn tại và phát triển, ASEAN đang bước sang giai đoạn mới, đó là đẩy mạnh liên kết khu vực, hướng tới xây dựng một Cộng đồng ASEAN vững mạnh dựa trên 3 trụ cột là chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội vào năm 2015, hoạt động trên cơ sở pháp lý của Hiến chương ASEAN. Việc xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN đang là ưu tiên hàng đầu của Hiệp hội hiện nay. Bởi vậy, Việt Nam đã và đang nỗ lực cùng các nước thành viên hiện thực hóa mục tiêu quan trọng này. Có thể nói, Việt Nam đã gắn bó chặt chẽ và đóng góp tích cực vào tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN ngay từ buổi đầu hình thành ý tưởng cho đến giai đoạn định hình chính sách và triển khai.
Từ ý tưởng sơ khởi về Cộng đồng
ASEAN đã hình dung về một Cộng đồng các xã hội gắn bó và đùm bọc lẫn nhau của các quốc gia trong khu vực vào năm 2020 khi các nhà Lãnh đạo Hiệp hội thông qua văn kiện Tầm nhìn 2020 vào năm 1997, nhân dịp kỷ niệm tròn 30 năm ra đời. Ý tưởng này được xem như bước khởi đầu cho các nỗ lực hướng tới xây dựng Cộng đồng ASEAN sau này. Chính tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 6 tại Hà Nội năm 1998, trên cương vị chủ trì Hội nghị, Việt Nam đã đóng vai trò tích cực trong việc cùng ASEAN xây dựng các bước đi và biện pháp cụ thể nhằm hiện thực hóa viễn cảnh được nêu trong Tầm nhìn 2020, thể hiện trong Chương trình Hành động Hà Nội (HPA) thực hiện trong giai đoạn 6 năm 1998-2004. Các hoạt động hợp tác cụ thể song khá toàn diện trong HPA như tăng cường hợp tác và liên kết kinh tế khu vực, phát triển khoa học-công nghệ, cơ sở hạ tầng, phát triển nguồn nhân lực, bảo vệ môi trường, tăng cường hợp tác duy trì hòa bình, an ninh ở khu vực cũng như đề cao vai trò, vị thế quốc tế của ASEAN, nâng cao nhận thức về ASEAN… đã tạo thành những khuôn khổ ban đầu quan trọng để ASEAN đẩy mạnh hợp tác và hướng tới một mức độ liên kết khu vực cao hơn là hình thành Cộng đồng sau này.
Định hướng xây dựng Cộng đồng
Quyết định xây dựng Cộng đồng ASEAN, được các nhà Lãnh đạo chính thức đưa ra tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 9 tại In-đô-nê-xi-a năm 2003, là một bước ngoặt mang ý nghĩa to lớn đối với lịch sử phát triển của ASEAN, đánh dấu sự chuyển mình về chất trong quá trình hợp tác và liên kết giữa các quốc gia khu vực, đưa ASEAN từ một Hiệp hội với mức độ liên kết còn lỏng lẻo, hướng tới một Cộng đồng gắn kết chặt chẽ và hợp tác sâu rộng hơn. Quyết định này nhận được sự nhất trí cao của tất cả các thành viên trong Hiệp hội, trong đó Việt Nam là một trong những nước đóng vai trò tích cực. ASEAN đồng thời ý thức được rằng trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực diễn biến nhanh chóng khi bước sang thế kỷ XXI, để không bị tụt hậu và giữ được vai trò, vị thế của mình, tận dụng tối đa cơ hội mở ra cũng như ứng phó hiệu quả hơn với các thách thức, tăng cường liên kết chính là xu thế tất yếu. Trong quá trình hình thành ý tưởng về mô hình tương lai của Cộng đồng ASEAN, Việt Nam, cùng với các nước có tư tưởng tương đồng, đã tích cực thúc đẩy trụ cột thứ 3 về hợp tác Văn hóa-Xã hội như một chân kiềng có tác dụng bổ trợ và gắn kết hữu cơ 2 trụ cột khác của Cộng đồng ASEAN là Chính trị – An ninh và Kinh tế, qua đó, đảm bảo sự phát triển cân bằng và hài hòa của ASEAN. Trên cơ sở đó, ASEAN đã đưa ra Chương trình Hành động Viên-chăn (VAP) với các chương trình và kế hoạch hợp tác cụ thể cho giai đoạn 2004-2010.
Để triển khai xây dựng Cộng đồng, ASEAN đã thông qua Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN với các Kế hoạch tổng thể về 3 trụ cột Chính trị-An ninh, Kinh tế và Văn hóa-Xã hội và Kế hoạch công tác về Thu hẹp khoảng cách phát triển trong ASEAN. Bên cạnh việc tích cực tham gia xây dựng và thúc đẩy triển khai các chương trình, kế hoạch hợp tác hướng tới xây dựng Cộng đồng ASEAN, Việt Nam luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các nước thành viên đối với sự thành công của tiến trình xây dựng Cộng đồng. Việt Nam là một trong những nước tích cực đi đầu thúc đẩy triển khai hiệu quả Sáng kiến Liên kết IAI về Thu hẹp khoảng cách phát triển trong ASEAN. Tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 34 (Hà Nội, 2001), Việt Nam đã chủ động đề xuất và được các nước nhất trí thông qua Tuyên bố Hà Nội về Thu hẹp khoảng cách phát triển, đề ra các phương hướng cụ thể để triển khai Sáng kiến IAI. Trên cương vị Chủ tịch Nhóm đặc trách về IAI, Việt Nam đã cùng các nước ASEAN phối hợp xây dựng Kế hoạch công tác giai đoạn II về triển khai IAI, được thông qua như một bộ phận quan trọng cùng với các Kế hoạch tổng thể xây dựng 3 trụ cột Cộng đồng ASEAN trong Lộ trình chung xây dựng Cộng đồng.
Một khía cạnh quan trọng khác trong tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN mà Việt Nam đã tham gia rất tích cực và để lại dấu ấn đậm nét là việc xây dựng, ký kết, phê chuẩn và triển khai Hiến chương ASEAN. Hiến chương là công cụ pháp lý và thể chế quan trọng để hỗ trợ ASEAN thực hiện mục tiêu xây dựng Cộng đồng. Sau 4 thập kỷ tồn tại, ASEAN vẫn chưa có một địa vị pháp lý trong luật quốc tế; trên thực tế, ASEAN mới chỉ hoạt động dựa trên các văn kiện chính trị, thiếu một nền tảng pháp lý làm cơ sở cho tăng cường liên kết sâu rộng hơn. Việc xây dựng Hiến chương, do đó, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với ASEAN trong quá trình thực hiện mục tiêu xây dựng Cộng đồng.
Từ giai đoạn đầu khi Nhóm các nhân vật nổi tiếng của ASEAN phác thảo ý tưởng về các thành tố của bản Hiến chương, đến quá trình soạn thảo nội dung Hiến chương, Việt Nam đã tham gia rất tích cực và chủ động, cùng ASEAN đề ra các định hướng phát triển của Hiệp hội; củng cố và hệ thống hóa các mục tiêu và nguyên tắc cơ bản của ASEAN trong Hiến chương; góp phần dung hòa các quan điểm khác biệt, bảo đảm nội dung Hiến chương vừa phù hợp với thực tiễn hoạt động, vừa đáp ứng được nhu cầu phát triển của ASEAN. Sau khi Hiến chương được ký thông qua, Việt Nam là một trong 5 nước đầu tiên phê chuẩn văn kiện này. Chúng ta cũng luôn là nước tích cực trong quá trình triển khai Hiến chương. Việt Nam là nước thứ 2 cử Đại sứ, Đại diện thường trực trong Ủy ban các Đại diện thường trực về ASEAN (CPR), đồng thời cũng sớm lập Phái đoàn đại diện tại ASEAN. Vai trò tích cực của Việt Nam trong quá trình triển khai xây dựng các văn kiện pháp lý bổ trợ cho Hiến chương cũng như đưa bộ máy tổ chức mới của ASEAN đi vào hoạt động cũng được Hiệp hội ghi nhận.
Một Chủ tịch ASEAN năng động và có trách nhiệm cùng đẩy mạnh hành động hướng tới xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN
Việt Nam tiếp nhận cương vị Chủ tịch ASEAN nhiệm kỳ 2010 đúng vào giai đoạn có ý nghĩa quan trọng đối với tiến trình xây dựng Cộng đồng của ASEAN. Đó là năm bản lề trong chặng đường 5 năm còn lại để ASEAN hoàn thành mục tiêu xây dựng Cộng đồng và cũng là năm ASEAN bắt đầu chính thức ổn định hoạt động theo bộ máy tổ chức và khung pháp lý do Hiến chương quy định. Chính vì lẽ đó, Việt Nam đã cùng các nước thành viên đề ra ưu tiên xuyên suốt cho hợp tác ASEAN trong giai đoạn này là: Đẩy mạnh hành động nhằm hiện thực hóa mục tiêu hình thành Cộng đồng ASEAN, được thể hiện qua Chủ đề “Hướng tới Cộng đồng ASEAN: Từ tầm nhìn tới hành động”. Với Chủ đề này, trong vai trò Chủ tịch, Việt Nam đã đề xuất 3 trọng tâm hành động của ASEAN là:
Thứ nhất, đẩy mạnh nỗ lực triển khai các chương trình, kế hoạch trong Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, đồng thời, thiết thực đưa Hiến chương ASEAN vào cuộc sống.
Thứ hai, thúc đẩy hợp tác nhằm nâng cao năng lực của ASEAN trong việc ứng phó hữu hiệu hơn với các thách thức toàn cầu mà khu vực đang phải đối mặt.
Thứ ba, tăng cường quan hệ hợp tác giữa ASEAN với các bên Đối tác, tiếp tục củng cố vai trò và vị trí trung tâm của ASEAN trong các tiến trình đối thoại và hợp tác vì hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực.
Ba trọng tâm này có quan hệ bổ trợ lẫn nhau, cùng hướng tới xây dựng một Cộng đồng ASEAN gắn kết, tự cường và có vai trò vị thế quốc tế cao. Các ưu tiên này đã và sẽ được Việt Nam cụ thể hóa bằng các hành động để cùng các nước thành viên ASEAN đẩy mạnh trong năm 2010, đó là:
Để thiết thực đưa Hiến chương ASEAN đi vào cuộc sống, hiện ASEAN vẫn còn nhiều việc phải tiếp tục triển khai, nhất là hoàn thiện tổ chức bộ máy mới và phương thức hoạt động cũng như hoàn tất các văn kiện pháp lý liên quan. Bộ máy tổ chức của ASEAN tới nay về cơ bản đã đi vào vận hành ổn định. Điều quan trọng là cần phát huy vai trò của các cơ quan chủ chốt như các Hội đồng cấp Bộ trưởng và Ủy ban các Đại diện Thường trực về ASEAN (CPR) trong việc thúc đẩy và điều phối các hoạt động hợp tác của ASEAN. Một số cơ quan mới được thành lập như Ủy ban liên Chính phủ ASEAN về nhân quyền (AICHR) và Ủy ban về Thúc đẩy và Bảo vệ quyền phụ nữ và trẻ em (ACWC) cũng cần hoạt động theo đúng các mục tiêu và nguyên tắc đã đề ra. Để ASEAN thực sự hoạt động hiệu quả và chuyên nghiệp hơn, phương thức hoạt động của ASEAN cần tiếp tục được cải tiến theo hướng giảm thiểu các thủ tục lễ tân – hình thức, nâng cao chất lượng phối hợp và hợp tác. ASEAN, từ chỗ là một tổ chức liên kết lỏng lẻo và ra đời trên cơ sở một tuyên bố chính trị, đến nay đã chính thức có tư cách pháp nhân với Hiến chương ASEAN; tuy nhiên, để tư cách pháp nhân này có giá trị trong thực tế cuộc sống, nhiều văn kiện pháp lý liên quan cần phải tiếp tục được hoàn tất.
Về xây dựng Cộng đồng Chính trị-An ninh ASEAN (APSC), Việt Nam sẽ tích cực cùng ASEAN ưu tiên thúc đẩy các hoạt động hợp tác cụ thể và các công cụ bảo đảm hòa bình, an ninh khu vực. Bên cạnh việc tăng cường đối thoại và hợp tác về các vấn đề chính trị-an ninh để nâng cao hiểu biết và tin cậy giữa các quốc gia, ASEAN sẽ cần đẩy mạnh việc xây dựng các chuẩn mực và quy tắc ứng xử chung trong quan hệ quốc tế, tiếp tục phát huy giá trị của Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC), Hiệp ước Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC)… Hoạt động của Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) cũng sẽ được đẩy mạnh để tiếp tục phát huy vai trò là diễn đàn đối thoại và hợp tác về các vấn đề chính trị-an ninh hàng đầu ở khu vực Châu Á-TBD, nhất là chuyển từ giai đoạn xây dựng lòng tin sang ngoại giao phòng ngừa với những biện pháp cụ thể. Đẩy mạnh hợp tác nhằm đối phó với những thách thức an ninh phi truyền thống như khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia, an ninh trên biển… cũng sẽ là một ưu tiên cao mà Việt Nam cùng ASEAN thúc đẩy.
Về xây dựng Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), ASEAN sẽ tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện các biện pháp theo mục tiêu và lộ trình đã đề ra và theo Biểu đánh giá thực hiện AEC, tập trung tạo sự lưu chuyển tự do hơn về hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, vốn, lao động,…. Trong năm 2010, trên cương vị Chủ tịch Nhóm đặc trách về Kết nối ASEAN, Việt Nam sẽ nỗ lực cùng ASEAN tập trung hoàn tất xây dựng Kế hoạch tổng thể về Kết nối ASEAN, nhằm tạo sự liên kết chặt chẽ hơn về hạ tầng – giao thông và công nghệ thông tin, nhất là ở khu vực Tiểu vùng Mê Công, để từ đó có thể mở rộng kết nối ra toàn khu vực Đông Á trên cơ sở phát huy điểm mạnh của từng dự án cụ thể. Tiến trình liên kết kinh tế giữa ASEAN với các đối tác và ở khu vực Đông Á cũng sẽ tiếp tục được đẩy mạnh, nhất là việc thỏa thuận và triển khai các Khu vực mậu dịch tự do (FTA).
Về xây dựng Cộng đồng Văn hóa-Xã hội ASEAN (ASCC) với mục tiêu bao trùm là phục vụ và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, ASEAN sẽ tập trung đẩy mạnh hợp tác để giải quyết các vấn đề liên quan đến bình đẳng và công bằng xã hội, phát huy bản sắc văn hóa, tạo dựng ý thức cộng đồng, đối phó có hiệu quả với những thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, thiên tai và dịch bệnh. ASEAN đã và sẽ tiếp tục tích cực triển khai nhiều hoạt động hợp tác trong ASEAN và giữa ASEAN với các đối tác trong những lĩnh vực này, nhất là nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu.
Về thu hẹp khoảng cách phát triển, Việt Nam sẽ tích cực cùng các nước ASEAN tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện có hiệu quả Kế hoạch công tác IAI giai đoạn II, coi đó là một ưu tiên hợp tác ASEAN và là một thành tố quan trọng trong hợp tác giữa ASEAN với các Đối tác. Điều quan trọng hàng đầu là cần đưa ra những dự án phù hợp và khả thi, huy động được nguồn lực để tài trợ thực hiện các dự án, gắn kết với các chương trình, kế hoạch hợp tác khác về phát triển tiểu vùng trong ASEAN.
Để đưa ASEAN trở thành một Cộng đồng mở rộng hợp tác với bên ngoài, đồng thời có vai trò và vị thế quốc tế ngày càng cao, ASEAN sẽ cần tiếp tục tăng cường và mở rộng hợp tác với các bên đối thoại thông qua các khuôn khổ ASEAN+1 (gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Ốt-xtrây-lia, Niu Di-lân, Nga, EU, Mỹ, Ca-na-đa và Liên Hợp Quốc), nhất là đẩy mạnh việc thực hiện các Chương trình hành động triển khai các Tuyên bố chung về quan hệ đối tác toàn diện và lâu dài cũng như tăng cường đối thoại ở Cấp cao và cấp Bộ trưởng với nhiều đối tác. Với vai trò là nước Chủ trì điều phối các khuôn khổ hợp tác do ASEAN khởi xướng như ASEAN+3, EAS, ARF, Việt Nam sẽ cùng ASEAN đẩy mạnh hợp tác giữa ASEAN với các Đối tác thông qua các khuôn khổ này, qua đó, tiếp tục củng cố và giữ vững vai trò chủ đạo của ASEAN; đồng thời, nâng cao vai trò và vị thế của ASEAN tại các diễn đàn khu vực và quốc tế như APEC, ASEM, LHQ, WTO, G20… Trong năm 2010, Việt Nam sẽ đại diện cho ASEAN tham dự các Hội nghị Thượng đỉnh của Nhóm G-20 tại Ca-na-đa và Hàn Quốc. Hiện Việt Nam đang tích cực phối hợp với các nước ASEAN để chuẩn bị lập trường và những đóng góp chung của ASEAN tại các Hội nghị này.
Cùng ASEAN tiến gần hơn đến mục tiêu đã đề ra
Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 16, Cấp cao đầu tiên của ASEAN do Việt Nam chủ trì trong nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN diễn ra vào tháng 4 vừa qua tại Hà Nội đã thành công tốt đẹp, thể hiện một bước khởi đầu quan trọng trong các nỗ lực của nước Chủ tịch và ASEAN nhằm hiện thực hóa ưu tiên đẩy mạnh hành động hướng tới xây dựng Cộng đồng. Lãnh đạo các nước ASEAN đạt nhất trí cao và quyết tâm mạnh mẽ thúc đẩy triển khai có hiệu quả và đúng tiến độ Lộ trình xây dựng Cộng đồng, đưa Hiến chương ASEAN thực sự đi vào cuộc sống, cũng như đề ra các cam kết và hành động thiết thực nhằm tăng cường hợp tác ứng phó với các thách thức đang nổi lên, trong đó có thúc đẩy phục hồi kinh tế, phát triển bền vững và ứng phó với biến đổi khí hậu. Đồng thời, ASEAN cũng khẳng định quyết tâm duy trì và tăng cường vai trò trung tâm của Hiệp hội ở khu vực bằng việc tăng cường đoàn kết, liên kết và xây dựng Cộng đồng, nâng cao tính chủ động trước những đòi hỏi to lớn của nhiệm vụ và những biến chuyển nhanh chóng của tình hình khu vực và quốc tế. Những kết quả tích cực của Hội nghị này sẽ tạo đà thuận lợi để ASEAN tiếp tục các nỗ lực đẩy nhanh liên kết khu vực, góp phần tạo một xung lực phát triển mới mạnh mẽ và hiệu quả hơn, tiến gần hơn đến mục tiêu xây dựng Cộng đồng đã đề ra.
Nhiệm vụ của Việt Nam trên cương vị Chủ tịch ASEAN, nhất là để đẩy mạnh mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN như Lộ trình đã đề ra là không đơn giản. Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN đề ra khoảng 800 mục tiêu hành động cho tiến trình xây dựng cả 3 trụ cột Chính trị-An ninh, Kinh tế, Văn hóa-Xã hội và Thu hẹp khoảng cách phát triển trong khi thời gian trước mắt đối với ASEAN chỉ còn 5 năm. Đây là khối lượng công việc to lớn, đòi hỏi cam kết chính trị mạnh mẽ cùng với nỗ lực và nguồn lực đáng kể của ASEAN. Là nước Chủ tịch, Việt Nam sẽ cùng các nước thành viên trong Hiệp hội đề ra các phương hướng và biện pháp cụ thể nhằm triển khai thực hiện nghiêm túc và đúng tiến độ các mục tiêu hành động của ASEAN.
Việt Nam luôn xác định một ASEAN liên kết chặt chẽ, đoàn kết và thống nhất, có vai trò và vị thế quốc tế quan trọng là phù hợp với lợi ích cơ bản và lâu dài của chúng ta. Việt Nam đã nỗ lực cùng ASEAN thúc đẩy và triển khai mục tiêu xây dựng Cộng đồng ngay từ những ngày đầu, và nhất là trong giai đoạn bản lề quan trọng hiện nay, khi ASEAN đang gấp rút đẩy mạnh tiến trình xây dựng Cộng đồng, đồng thời khi Việt Nam đang đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN. Cam kết của Việt Nam đối với ASEAN và mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN là nhất quán và kiên định. Theo đó, chúng ta quyết tâm tập trung nguồn lực cần thiết, có kế hoạch và lộ trình cụ thể để cùng các nước thành viên khác đẩy mạnh việc thực hiện các thỏa thuận về xây dựng Cộng đồng ASEAN. Hoàn thành tốt nhiệm vụ Chủ tịch ASEAN 2010 sẽ giúp nâng cao vai trò và vị thế quốc tế của Việt Nam, đề cao hình ảnh một nước Việt Nam đổi mới và năng động, có đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển
Những đóng góp tích cực của Việt Nam vào quá trình xây dựng Cộng đồng ASEAN
Nhân dịp kỷ niệm 15 năm Việt Nam gia nhập ASEAN và trước thềm Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao AMM 43 và các hội nghị liên quan, BBT website Bộ Ngoai giao trân trọng giới thiệu tới bạn đọc bài viết của đồng chí Phạm Gia Khiêm, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao về những đóng góp của Việt Nam vào quá trình xây dựng Cộng đồng ASEAN.
Năm 2010 đánh dấu tròn 15 năm Việt Nam gắn bó cùng Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Trong suốt quá trình tham gia hội nhập ASEAN, Việt Nam luôn nỗ lực hết mình vì sự phát triển và lớn mạnh của Hiệp hội với ý thức về tầm quan trọng chiến lược của ASEAN đối với Việt Nam: một Hiệp hội ASEAN đoàn kết, vững mạnh và thống nhất sẽ góp phần quan trọng trong việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định, hữu nghị và phát triển ở khu vực. Với phương châm chủ đạo đó, một thập kỷ rưỡi qua, Việt Nam đã chủ động, tích cực cùng các nước thành viên thúc đẩy hợp tác, tăng cường đoàn kết và liên kết ASEAN, mở rộng quan hệ đối ngoại và nâng cao vai trò, vị thế quốc tế của ASEAN, cùng ASEAN vượt qua những giai đoạn thăng trầm, qua đó, góp phần không nhỏ vào những thành công ASEAN có được ngày hôm nay.
Trên nền tảng những thành tựu hợp tác tốt đẹp của 4 thập kỷ tồn tại và phát triển, ASEAN đang bước sang giai đoạn mới, đó là đẩy mạnh liên kết khu vực, hướng tới xây dựng một Cộng đồng ASEAN vững mạnh dựa trên 3 trụ cột là chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội vào năm 2015, hoạt động trên cơ sở pháp lý của Hiến chương ASEAN. Việc xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN đang là ưu tiên hàng đầu của Hiệp hội hiện nay. Bởi vậy, Việt Nam đã và đang nỗ lực cùng các nước thành viên hiện thực hóa mục tiêu quan trọng này. Có thể nói, Việt Nam đã gắn bó chặt chẽ và đóng góp tích cực vào tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN ngay từ buổi đầu hình thành ý tưởng cho đến giai đoạn định hình chính sách và triển khai.
Từ ý tưởng sơ khởi về Cộng đồng
ASEAN đã hình dung về một Cộng đồng các xã hội gắn bó và đùm bọc lẫn nhau của các quốc gia trong khu vực vào năm 2020 khi các nhà Lãnh đạo Hiệp hội thông qua văn kiện Tầm nhìn 2020 vào năm 1997, nhân dịp kỷ niệm tròn 30 năm ra đời. Ý tưởng này được xem như bước khởi đầu cho các nỗ lực hướng tới xây dựng Cộng đồng ASEAN sau này. Chính tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 6 tại Hà Nội năm 1998, trên cương vị chủ trì Hội nghị, Việt Nam đã đóng vai trò tích cực trong việc cùng ASEAN xây dựng các bước đi và biện pháp cụ thể nhằm hiện thực hóa viễn cảnh được nêu trong Tầm nhìn 2020, thể hiện trong Chương trình Hành động Hà Nội (HPA) thực hiện trong giai đoạn 6 năm 1998-2004. Các hoạt động hợp tác cụ thể song khá toàn diện trong HPA như tăng cường hợp tác và liên kết kinh tế khu vực, phát triển khoa học-công nghệ, cơ sở hạ tầng, phát triển nguồn nhân lực, bảo vệ môi trường, tăng cường hợp tác duy trì hòa bình, an ninh ở khu vực cũng như đề cao vai trò, vị thế quốc tế của ASEAN, nâng cao nhận thức về ASEAN… đã tạo thành những khuôn khổ ban đầu quan trọng để ASEAN đẩy mạnh hợp tác và hướng tới một mức độ liên kết khu vực cao hơn là hình thành Cộng đồng sau này.
Định hướng xây dựng Cộng đồng
Quyết định xây dựng Cộng đồng ASEAN, được các nhà Lãnh đạo chính thức đưa ra tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 9 tại In-đô-nê-xi-a năm 2003, là một bước ngoặt mang ý nghĩa to lớn đối với lịch sử phát triển của ASEAN, đánh dấu sự chuyển mình về chất trong quá trình hợp tác và liên kết giữa các quốc gia khu vực, đưa ASEAN từ một Hiệp hội với mức độ liên kết còn lỏng lẻo, hướng tới một Cộng đồng gắn kết chặt chẽ và hợp tác sâu rộng hơn. Quyết định này nhận được sự nhất trí cao của tất cả các thành viên trong Hiệp hội, trong đó Việt Nam là một trong những nước đóng vai trò tích cực. ASEAN đồng thời ý thức được rằng trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực diễn biến nhanh chóng khi bước sang thế kỷ XXI, để không bị tụt hậu và giữ được vai trò, vị thế của mình, tận dụng tối đa cơ hội mở ra cũng như ứng phó hiệu quả hơn với các thách thức, tăng cường liên kết chính là xu thế tất yếu. Trong quá trình hình thành ý tưởng về mô hình tương lai của Cộng đồng ASEAN, Việt Nam, cùng với các nước có tư tưởng tương đồng, đã tích cực thúc đẩy trụ cột thứ 3 về hợp tác Văn hóa-Xã hội như một chân kiềng có tác dụng bổ trợ và gắn kết hữu cơ 2 trụ cột khác của Cộng đồng ASEAN là Chính trị – An ninh và Kinh tế, qua đó, đảm bảo sự phát triển cân bằng và hài hòa của ASEAN. Trên cơ sở đó, ASEAN đã đưa ra Chương trình Hành động Viên-chăn (VAP) với các chương trình và kế hoạch hợp tác cụ thể cho giai đoạn 2004-2010.
Để triển khai xây dựng Cộng đồng, ASEAN đã thông qua Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN với các Kế hoạch tổng thể về 3 trụ cột Chính trị-An ninh, Kinh tế và Văn hóa-Xã hội và Kế hoạch công tác về Thu hẹp khoảng cách phát triển trong ASEAN. Bên cạnh việc tích cực tham gia xây dựng và thúc đẩy triển khai các chương trình, kế hoạch hợp tác hướng tới xây dựng Cộng đồng ASEAN, Việt Nam luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các nước thành viên đối với sự thành công của tiến trình xây dựng Cộng đồng. Việt Nam là một trong những nước tích cực đi đầu thúc đẩy triển khai hiệu quả Sáng kiến Liên kết IAI về Thu hẹp khoảng cách phát triển trong ASEAN. Tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 34 (Hà Nội, 2001), Việt Nam đã chủ động đề xuất và được các nước nhất trí thông qua Tuyên bố Hà Nội về Thu hẹp khoảng cách phát triển, đề ra các phương hướng cụ thể để triển khai Sáng kiến IAI. Trên cương vị Chủ tịch Nhóm đặc trách về IAI, Việt Nam đã cùng các nước ASEAN phối hợp xây dựng Kế hoạch công tác giai đoạn II về triển khai IAI, được thông qua như một bộ phận quan trọng cùng với các Kế hoạch tổng thể xây dựng 3 trụ cột Cộng đồng ASEAN trong Lộ trình chung xây dựng Cộng đồng.
Một khía cạnh quan trọng khác trong tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN mà Việt Nam đã tham gia rất tích cực và để lại dấu ấn đậm nét là việc xây dựng, ký kết, phê chuẩn và triển khai Hiến chương ASEAN. Hiến chương là công cụ pháp lý và thể chế quan trọng để hỗ trợ ASEAN thực hiện mục tiêu xây dựng Cộng đồng. Sau 4 thập kỷ tồn tại, ASEAN vẫn chưa có một địa vị pháp lý trong luật quốc tế; trên thực tế, ASEAN mới chỉ hoạt động dựa trên các văn kiện chính trị, thiếu một nền tảng pháp lý làm cơ sở cho tăng cường liên kết sâu rộng hơn. Việc xây dựng Hiến chương, do đó, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với ASEAN trong quá trình thực hiện mục tiêu xây dựng Cộng đồng.
Từ giai đoạn đầu khi Nhóm các nhân vật nổi tiếng của ASEAN phác thảo ý tưởng về các thành tố của bản Hiến chương, đến quá trình soạn thảo nội dung Hiến chương, Việt Nam đã tham gia rất tích cực và chủ động, cùng ASEAN đề ra các định hướng phát triển của Hiệp hội; củng cố và hệ thống hóa các mục tiêu và nguyên tắc cơ bản của ASEAN trong Hiến chương; góp phần dung hòa các quan điểm khác biệt, bảo đảm nội dung Hiến chương vừa phù hợp với thực tiễn hoạt động, vừa đáp ứng được nhu cầu phát triển của ASEAN. Sau khi Hiến chương được ký thông qua, Việt Nam là một trong 5 nước đầu tiên phê chuẩn văn kiện này. Chúng ta cũng luôn là nước tích cực trong quá trình triển khai Hiến chương. Việt Nam là nước thứ 2 cử Đại sứ, Đại diện thường trực trong Ủy ban các Đại diện thường trực về ASEAN (CPR), đồng thời cũng sớm lập Phái đoàn đại diện tại ASEAN. Vai trò tích cực của Việt Nam trong quá trình triển khai xây dựng các văn kiện pháp lý bổ trợ cho Hiến chương cũng như đưa bộ máy tổ chức mới của ASEAN đi vào hoạt động cũng được Hiệp hội ghi nhận.
Một Chủ tịch ASEAN năng động và có trách nhiệm cùng đẩy mạnh hành động hướng tới xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN
Việt Nam tiếp nhận cương vị Chủ tịch ASEAN nhiệm kỳ 2010 đúng vào giai đoạn có ý nghĩa quan trọng đối với tiến trình xây dựng Cộng đồng của ASEAN. Đó là năm bản lề trong chặng đường 5 năm còn lại để ASEAN hoàn thành mục tiêu xây dựng Cộng đồng và cũng là năm ASEAN bắt đầu chính thức ổn định hoạt động theo bộ máy tổ chức và khung pháp lý do Hiến chương quy định. Chính vì lẽ đó, Việt Nam đã cùng các nước thành viên đề ra ưu tiên xuyên suốt cho hợp tác ASEAN trong giai đoạn này là: Đẩy mạnh hành động nhằm hiện thực hóa mục tiêu hình thành Cộng đồng ASEAN, được thể hiện qua Chủ đề “Hướng tới Cộng đồng ASEAN: Từ tầm nhìn tới hành động”. Với Chủ đề này, trong vai trò Chủ tịch, Việt Nam đã đề xuất 3 trọng tâm hành động của ASEAN là:
Thứ nhất, đẩy mạnh nỗ lực triển khai các chương trình, kế hoạch trong Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, đồng thời, thiết thực đưa Hiến chương ASEAN vào cuộc sống.
Thứ hai, thúc đẩy hợp tác nhằm nâng cao năng lực của ASEAN trong việc ứng phó hữu hiệu hơn với các thách thức toàn cầu mà khu vực đang phải đối mặt.
Thứ ba, tăng cường quan hệ hợp tác giữa ASEAN với các bên Đối tác, tiếp tục củng cố vai trò và vị trí trung tâm của ASEAN trong các tiến trình đối thoại và hợp tác vì hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực.
Ba trọng tâm này có quan hệ bổ trợ lẫn nhau, cùng hướng tới xây dựng một Cộng đồng ASEAN gắn kết, tự cường và có vai trò vị thế quốc tế cao. Các ưu tiên này đã và sẽ được Việt Nam cụ thể hóa bằng các hành động để cùng các nước thành viên ASEAN đẩy mạnh trong năm 2010, đó là:
Để thiết thực đưa Hiến chương ASEAN đi vào cuộc sống, hiện ASEAN vẫn còn nhiều việc phải tiếp tục triển khai, nhất là hoàn thiện tổ chức bộ máy mới và phương thức hoạt động cũng như hoàn tất các văn kiện pháp lý liên quan. Bộ máy tổ chức của ASEAN tới nay về cơ bản đã đi vào vận hành ổn định. Điều quan trọng là cần phát huy vai trò của các cơ quan chủ chốt như các Hội đồng cấp Bộ trưởng và Ủy ban các Đại diện Thường trực về ASEAN (CPR) trong việc thúc đẩy và điều phối các hoạt động hợp tác của ASEAN. Một số cơ quan mới được thành lập như Ủy ban liên Chính phủ ASEAN về nhân quyền (AICHR) và Ủy ban về Thúc đẩy và Bảo vệ quyền phụ nữ và trẻ em (ACWC) cũng cần hoạt động theo đúng các mục tiêu và nguyên tắc đã đề ra. Để ASEAN thực sự hoạt động hiệu quả và chuyên nghiệp hơn, phương thức hoạt động của ASEAN cần tiếp tục được cải tiến theo hướng giảm thiểu các thủ tục lễ tân – hình thức, nâng cao chất lượng phối hợp và hợp tác. ASEAN, từ chỗ là một tổ chức liên kết lỏng lẻo và ra đời trên cơ sở một tuyên bố chính trị, đến nay đã chính thức có tư cách pháp nhân với Hiến chương ASEAN; tuy nhiên, để tư cách pháp nhân này có giá trị trong thực tế cuộc sống, nhiều văn kiện pháp lý liên quan cần phải tiếp tục được hoàn tất.
Về xây dựng Cộng đồng Chính trị-An ninh ASEAN (APSC), Việt Nam sẽ tích cực cùng ASEAN ưu tiên thúc đẩy các hoạt động hợp tác cụ thể và các công cụ bảo đảm hòa bình, an ninh khu vực. Bên cạnh việc tăng cường đối thoại và hợp tác về các vấn đề chính trị-an ninh để nâng cao hiểu biết và tin cậy giữa các quốc gia, ASEAN sẽ cần đẩy mạnh việc xây dựng các chuẩn mực và quy tắc ứng xử chung trong quan hệ quốc tế, tiếp tục phát huy giá trị của Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC), Hiệp ước Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC)… Hoạt động của Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) cũng sẽ được đẩy mạnh để tiếp tục phát huy vai trò là diễn đàn đối thoại và hợp tác về các vấn đề chính trị-an ninh hàng đầu ở khu vực Châu Á-TBD, nhất là chuyển từ giai đoạn xây dựng lòng tin sang ngoại giao phòng ngừa với những biện pháp cụ thể. Đẩy mạnh hợp tác nhằm đối phó với những thách thức an ninh phi truyền thống như khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia, an ninh trên biển… cũng sẽ là một ưu tiên cao mà Việt Nam cùng ASEAN thúc đẩy.
Về xây dựng Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), ASEAN sẽ tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện các biện pháp theo mục tiêu và lộ trình đã đề ra và theo Biểu đánh giá thực hiện AEC, tập trung tạo sự lưu chuyển tự do hơn về hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, vốn, lao động,…. Trong năm 2010, trên cương vị Chủ tịch Nhóm đặc trách về Kết nối ASEAN, Việt Nam sẽ nỗ lực cùng ASEAN tập trung hoàn tất xây dựng Kế hoạch tổng thể về Kết nối ASEAN, nhằm tạo sự liên kết chặt chẽ hơn về hạ tầng – giao thông và công nghệ thông tin, nhất là ở khu vực Tiểu vùng Mê Công, để từ đó có thể mở rộng kết nối ra toàn khu vực Đông Á trên cơ sở phát huy điểm mạnh của từng dự án cụ thể. Tiến trình liên kết kinh tế giữa ASEAN với các đối tác và ở khu vực Đông Á cũng sẽ tiếp tục được đẩy mạnh, nhất là việc thỏa thuận và triển khai các Khu vực mậu dịch tự do (FTA).
Về xây dựng Cộng đồng Văn hóa-Xã hội ASEAN (ASCC) với mục tiêu bao trùm là phục vụ và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, ASEAN sẽ tập trung đẩy mạnh hợp tác để giải quyết các vấn đề liên quan đến bình đẳng và công bằng xã hội, phát huy bản sắc văn hóa, tạo dựng ý thức cộng đồng, đối phó có hiệu quả với những thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, thiên tai và dịch bệnh. ASEAN đã và sẽ tiếp tục tích cực triển khai nhiều hoạt động hợp tác trong ASEAN và giữa ASEAN với các đối tác trong những lĩnh vực này, nhất là nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu.
Về thu hẹp khoảng cách phát triển, Việt Nam sẽ tích cực cùng các nước ASEAN tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện có hiệu quả Kế hoạch công tác IAI giai đoạn II, coi đó là một ưu tiên hợp tác ASEAN và là một thành tố quan trọng trong hợp tác giữa ASEAN với các Đối tác. Điều quan trọng hàng đầu là cần đưa ra những dự án phù hợp và khả thi, huy động được nguồn lực để tài trợ thực hiện các dự án, gắn kết với các chương trình, kế hoạch hợp tác khác về phát triển tiểu vùng trong ASEAN.
Để đưa ASEAN trở thành một Cộng đồng mở rộng hợp tác với bên ngoài, đồng thời có vai trò và vị thế quốc tế ngày càng cao, ASEAN sẽ cần tiếp tục tăng cường và mở rộng hợp tác với các bên đối thoại thông qua các khuôn khổ ASEAN+1 (gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Ốt-xtrây-lia, Niu Di-lân, Nga, EU, Mỹ, Ca-na-đa và Liên Hợp Quốc), nhất là đẩy mạnh việc thực hiện các Chương trình hành động triển khai các Tuyên bố chung về quan hệ đối tác toàn diện và lâu dài cũng như tăng cường đối thoại ở Cấp cao và cấp Bộ trưởng với nhiều đối tác. Với vai trò là nước Chủ trì điều phối các khuôn khổ hợp tác do ASEAN khởi xướng như ASEAN+3, EAS, ARF, Việt Nam sẽ cùng ASEAN đẩy mạnh hợp tác giữa ASEAN với các Đối tác thông qua các khuôn khổ này, qua đó, tiếp tục củng cố và giữ vững vai trò chủ đạo của ASEAN; đồng thời, nâng cao vai trò và vị thế của ASEAN tại các diễn đàn khu vực và quốc tế như APEC, ASEM, LHQ, WTO, G20… Trong năm 2010, Việt Nam sẽ đại diện cho ASEAN tham dự các Hội nghị Thượng đỉnh của Nhóm G-20 tại Ca-na-đa và Hàn Quốc. Hiện Việt Nam đang tích cực phối hợp với các nước ASEAN để chuẩn bị lập trường và những đóng góp chung của ASEAN tại các Hội nghị này.
Cùng ASEAN tiến gần hơn đến mục tiêu đã đề ra
Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 16, Cấp cao đầu tiên của ASEAN do Việt Nam chủ trì trong nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN diễn ra vào tháng 4 vừa qua tại Hà Nội đã thành công tốt đẹp, thể hiện một bước khởi đầu quan trọng trong các nỗ lực của nước Chủ tịch và ASEAN nhằm hiện thực hóa ưu tiên đẩy mạnh hành động hướng tới xây dựng Cộng đồng. Lãnh đạo các nước ASEAN đạt nhất trí cao và quyết tâm mạnh mẽ thúc đẩy triển khai có hiệu quả và đúng tiến độ Lộ trình xây dựng Cộng đồng, đưa Hiến chương ASEAN thực sự đi vào cuộc sống, cũng như đề ra các cam kết và hành động thiết thực nhằm tăng cường hợp tác ứng phó với các thách thức đang nổi lên, trong đó có thúc đẩy phục hồi kinh tế, phát triển bền vững và ứng phó với biến đổi khí hậu. Đồng thời, ASEAN cũng khẳng định quyết tâm duy trì và tăng cường vai trò trung tâm của Hiệp hội ở khu vực bằng việc tăng cường đoàn kết, liên kết và xây dựng Cộng đồng, nâng cao tính chủ động trước những đòi hỏi to lớn của nhiệm vụ và những biến chuyển nhanh chóng của tình hình khu vực và quốc tế. Những kết quả tích cực của Hội nghị này sẽ tạo đà thuận lợi để ASEAN tiếp tục các nỗ lực đẩy nhanh liên kết khu vực, góp phần tạo một xung lực phát triển mới mạnh mẽ và hiệu quả hơn, tiến gần hơn đến mục tiêu xây dựng Cộng đồng đã đề ra.
Nhiệm vụ của Việt Nam trên cương vị Chủ tịch ASEAN, nhất là để đẩy mạnh mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN như Lộ trình đã đề ra là không đơn giản. Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN đề ra khoảng 800 mục tiêu hành động cho tiến trình xây dựng cả 3 trụ cột Chính trị-An ninh, Kinh tế, Văn hóa-Xã hội và Thu hẹp khoảng cách phát triển trong khi thời gian trước mắt đối với ASEAN chỉ còn 5 năm. Đây là khối lượng công việc to lớn, đòi hỏi cam kết chính trị mạnh mẽ cùng với nỗ lực và nguồn lực đáng kể của ASEAN. Là nước Chủ tịch, Việt Nam sẽ cùng các nước thành viên trong Hiệp hội đề ra các phương hướng và biện pháp cụ thể nhằm triển khai thực hiện nghiêm túc và đúng tiến độ các mục tiêu hành động của ASEAN.
Việt Nam luôn xác định một ASEAN liên kết chặt chẽ, đoàn kết và thống nhất, có vai trò và vị thế quốc tế quan trọng là phù hợp với lợi ích cơ bản và lâu dài của chúng ta. Việt Nam đã nỗ lực cùng ASEAN thúc đẩy và triển khai mục tiêu xây dựng Cộng đồng ngay từ những ngày đầu, và nhất là trong giai đoạn bản lề quan trọng hiện nay, khi ASEAN đang gấp rút đẩy mạnh tiến trình xây dựng Cộng đồng, đồng thời khi Việt Nam đang đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN. Cam kết của Việt Nam đối với ASEAN và mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN là nhất quán và kiên định. Theo đó, chúng ta quyết tâm tập trung nguồn lực cần thiết, có kế hoạch và lộ trình cụ thể để cùng các nước thành viên khác đẩy mạnh việc thực hiện các thỏa thuận về xây dựng Cộng đồng ASEAN. Hoàn thành tốt nhiệm vụ Chủ tịch ASEAN 2010 sẽ giúp nâng cao vai trò và vị thế quốc tế của Việt Nam, đề cao hình ảnh một nước Việt Nam đổi mới và năng động, có đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển
Đáp án:
Giải thích các bước giải:
Những đóng góp tích cực của Việt Nam vào quá trình xây dựng Cộng đồng ASEAN
Nhân dịp kỷ niệm 15 năm Việt Nam gia nhập ASEAN và trước thềm Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao AMM 43 và các hội nghị liên quan, BBT website Bộ Ngoai giao trân trọng giới thiệu tới bạn đọc bài viết của đồng chí Phạm Gia Khiêm, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao về những đóng góp của Việt Nam vào quá trình xây dựng Cộng đồng ASEAN.
Năm 2010 đánh dấu tròn 15 năm Việt Nam gắn bó cùng Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Trong suốt quá trình tham gia hội nhập ASEAN, Việt Nam luôn nỗ lực hết mình vì sự phát triển và lớn mạnh của Hiệp hội với ý thức về tầm quan trọng chiến lược của ASEAN đối với Việt Nam: một Hiệp hội ASEAN đoàn kết, vững mạnh và thống nhất sẽ góp phần quan trọng trong việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định, hữu nghị và phát triển ở khu vực. Với phương châm chủ đạo đó, một thập kỷ rưỡi qua, Việt Nam đã chủ động, tích cực cùng các nước thành viên thúc đẩy hợp tác, tăng cường đoàn kết và liên kết ASEAN, mở rộng quan hệ đối ngoại và nâng cao vai trò, vị thế quốc tế của ASEAN, cùng ASEAN vượt qua những giai đoạn thăng trầm, qua đó, góp phần không nhỏ vào những thành công ASEAN có được ngày hôm nay.
Trên nền tảng những thành tựu hợp tác tốt đẹp của 4 thập kỷ tồn tại và phát triển, ASEAN đang bước sang giai đoạn mới, đó là đẩy mạnh liên kết khu vực, hướng tới xây dựng một Cộng đồng ASEAN vững mạnh dựa trên 3 trụ cột là chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội vào năm 2015, hoạt động trên cơ sở pháp lý của Hiến chương ASEAN. Việc xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN đang là ưu tiên hàng đầu của Hiệp hội hiện nay. Bởi vậy, Việt Nam đã và đang nỗ lực cùng các nước thành viên hiện thực hóa mục tiêu quan trọng này. Có thể nói, Việt Nam đã gắn bó chặt chẽ và đóng góp tích cực vào tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN ngay từ buổi đầu hình thành ý tưởng cho đến giai đoạn định hình chính sách và triển khai.
Từ ý tưởng sơ khởi về Cộng đồng
ASEAN đã hình dung về một Cộng đồng các xã hội gắn bó và đùm bọc lẫn nhau của các quốc gia trong khu vực vào năm 2020 khi các nhà Lãnh đạo Hiệp hội thông qua văn kiện Tầm nhìn 2020 vào năm 1997, nhân dịp kỷ niệm tròn 30 năm ra đời. Ý tưởng này được xem như bước khởi đầu cho các nỗ lực hướng tới xây dựng Cộng đồng ASEAN sau này. Chính tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 6 tại Hà Nội năm 1998, trên cương vị chủ trì Hội nghị, Việt Nam đã đóng vai trò tích cực trong việc cùng ASEAN xây dựng các bước đi và biện pháp cụ thể nhằm hiện thực hóa viễn cảnh được nêu trong Tầm nhìn 2020, thể hiện trong Chương trình Hành động Hà Nội (HPA) thực hiện trong giai đoạn 6 năm 1998-2004. Các hoạt động hợp tác cụ thể song khá toàn diện trong HPA như tăng cường hợp tác và liên kết kinh tế khu vực, phát triển khoa học-công nghệ, cơ sở hạ tầng, phát triển nguồn nhân lực, bảo vệ môi trường, tăng cường hợp tác duy trì hòa bình, an ninh ở khu vực cũng như đề cao vai trò, vị thế quốc tế của ASEAN, nâng cao nhận thức về ASEAN… đã tạo thành những khuôn khổ ban đầu quan trọng để ASEAN đẩy mạnh hợp tác và hướng tới một mức độ liên kết khu vực cao hơn là hình thành Cộng đồng sau này.
Định hướng xây dựng Cộng đồng
Quyết định xây dựng Cộng đồng ASEAN, được các nhà Lãnh đạo chính thức đưa ra tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 9 tại In-đô-nê-xi-a năm 2003, là một bước ngoặt mang ý nghĩa to lớn đối với lịch sử phát triển của ASEAN, đánh dấu sự chuyển mình về chất trong quá trình hợp tác và liên kết giữa các quốc gia khu vực, đưa ASEAN từ một Hiệp hội với mức độ liên kết còn lỏng lẻo, hướng tới một Cộng đồng gắn kết chặt chẽ và hợp tác sâu rộng hơn. Quyết định này nhận được sự nhất trí cao của tất cả các thành viên trong Hiệp hội, trong đó Việt Nam là một trong những nước đóng vai trò tích cực. ASEAN đồng thời ý thức được rằng trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực diễn biến nhanh chóng khi bước sang thế kỷ XXI, để không bị tụt hậu và giữ được vai trò, vị thế của mình, tận dụng tối đa cơ hội mở ra cũng như ứng phó hiệu quả hơn với các thách thức, tăng cường liên kết chính là xu thế tất yếu. Trong quá trình hình thành ý tưởng về mô hình tương lai của Cộng đồng ASEAN, Việt Nam, cùng với các nước có tư tưởng tương đồng, đã tích cực thúc đẩy trụ cột thứ 3 về hợp tác Văn hóa-Xã hội như một chân kiềng có tác dụng bổ trợ và gắn kết hữu cơ 2 trụ cột khác của Cộng đồng ASEAN là Chính trị – An ninh và Kinh tế, qua đó, đảm bảo sự phát triển cân bằng và hài hòa của ASEAN. Trên cơ sở đó, ASEAN đã đưa ra Chương trình Hành động Viên-chăn (VAP) với các chương trình và kế hoạch hợp tác cụ thể cho giai đoạn 2004-2010.
Để triển khai xây dựng Cộng đồng, ASEAN đã thông qua Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN với các Kế hoạch tổng thể về 3 trụ cột Chính trị-An ninh, Kinh tế và Văn hóa-Xã hội và Kế hoạch công tác về Thu hẹp khoảng cách phát triển trong ASEAN. Bên cạnh việc tích cực tham gia xây dựng và thúc đẩy triển khai các chương trình, kế hoạch hợp tác hướng tới xây dựng Cộng đồng ASEAN, Việt Nam luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các nước thành viên đối với sự thành công của tiến trình xây dựng Cộng đồng. Việt Nam là một trong những nước tích cực đi đầu thúc đẩy triển khai hiệu quả Sáng kiến Liên kết IAI về Thu hẹp khoảng cách phát triển trong ASEAN. Tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 34 (Hà Nội, 2001), Việt Nam đã chủ động đề xuất và được các nước nhất trí thông qua Tuyên bố Hà Nội về Thu hẹp khoảng cách phát triển, đề ra các phương hướng cụ thể để triển khai Sáng kiến IAI. Trên cương vị Chủ tịch Nhóm đặc trách về IAI, Việt Nam đã cùng các nước ASEAN phối hợp xây dựng Kế hoạch công tác giai đoạn II về triển khai IAI, được thông qua như một bộ phận quan trọng cùng với các Kế hoạch tổng thể xây dựng 3 trụ cột Cộng đồng ASEAN trong Lộ trình chung xây dựng Cộng đồng.
Một khía cạnh quan trọng khác trong tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN mà Việt Nam đã tham gia rất tích cực và để lại dấu ấn đậm nét là việc xây dựng, ký kết, phê chuẩn và triển khai Hiến chương ASEAN. Hiến chương là công cụ pháp lý và thể chế quan trọng để hỗ trợ ASEAN thực hiện mục tiêu xây dựng Cộng đồng. Sau 4 thập kỷ tồn tại, ASEAN vẫn chưa có một địa vị pháp lý trong luật quốc tế; trên thực tế, ASEAN mới chỉ hoạt động dựa trên các văn kiện chính trị, thiếu một nền tảng pháp lý làm cơ sở cho tăng cường liên kết sâu rộng hơn. Việc xây dựng Hiến chương, do đó, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với ASEAN trong quá trình thực hiện mục tiêu xây dựng Cộng đồng.
Từ giai đoạn đầu khi Nhóm các nhân vật nổi tiếng của ASEAN phác thảo ý tưởng về các thành tố của bản Hiến chương, đến quá trình soạn thảo nội dung Hiến chương, Việt Nam đã tham gia rất tích cực và chủ động, cùng ASEAN đề ra các định hướng phát triển của Hiệp hội; củng cố và hệ thống hóa các mục tiêu và nguyên tắc cơ bản của ASEAN trong Hiến chương; góp phần dung hòa các quan điểm khác biệt, bảo đảm nội dung Hiến chương vừa phù hợp với thực tiễn hoạt động, vừa đáp ứng được nhu cầu phát triển của ASEAN. Sau khi Hiến chương được ký thông qua, Việt Nam là một trong 5 nước đầu tiên phê chuẩn văn kiện này. Chúng ta cũng luôn là nước tích cực trong quá trình triển khai Hiến chương. Việt Nam là nước thứ 2 cử Đại sứ, Đại diện thường trực trong Ủy ban các Đại diện thường trực về ASEAN (CPR), đồng thời cũng sớm lập Phái đoàn đại diện tại ASEAN. Vai trò tích cực của Việt Nam trong quá trình triển khai xây dựng các văn kiện pháp lý bổ trợ cho Hiến chương cũng như đưa bộ máy tổ chức mới của ASEAN đi vào hoạt động cũng được Hiệp hội ghi nhận.
Một Chủ tịch ASEAN năng động và có trách nhiệm cùng đẩy mạnh hành động hướng tới xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN
Việt Nam tiếp nhận cương vị Chủ tịch ASEAN nhiệm kỳ 2010 đúng vào giai đoạn có ý nghĩa quan trọng đối với tiến trình xây dựng Cộng đồng của ASEAN. Đó là năm bản lề trong chặng đường 5 năm còn lại để ASEAN hoàn thành mục tiêu xây dựng Cộng đồng và cũng là năm ASEAN bắt đầu chính thức ổn định hoạt động theo bộ máy tổ chức và khung pháp lý do Hiến chương quy định. Chính vì lẽ đó, Việt Nam đã cùng các nước thành viên đề ra ưu tiên xuyên suốt cho hợp tác ASEAN trong giai đoạn này là: Đẩy mạnh hành động nhằm hiện thực hóa mục tiêu hình thành Cộng đồng ASEAN, được thể hiện qua Chủ đề “Hướng tới Cộng đồng ASEAN: Từ tầm nhìn tới hành động”. Với Chủ đề này, trong vai trò Chủ tịch, Việt Nam đã đề xuất 3 trọng tâm hành động của ASEAN là:
Thứ nhất, đẩy mạnh nỗ lực triển khai các chương trình, kế hoạch trong Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, đồng thời, thiết thực đưa Hiến chương ASEAN vào cuộc sống.
Thứ hai, thúc đẩy hợp tác nhằm nâng cao năng lực của ASEAN trong việc ứng phó hữu hiệu hơn với các thách thức toàn cầu mà khu vực đang phải đối mặt.
Thứ ba, tăng cường quan hệ hợp tác giữa ASEAN với các bên Đối tác, tiếp tục củng cố vai trò và vị trí trung tâm của ASEAN trong các tiến trình đối thoại và hợp tác vì hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực.
Ba trọng tâm này có quan hệ bổ trợ lẫn nhau, cùng hướng tới xây dựng một Cộng đồng ASEAN gắn kết, tự cường và có vai trò vị thế quốc tế cao. Các ưu tiên này đã và sẽ được Việt Nam cụ thể hóa bằng các hành động để cùng các nước thành viên ASEAN đẩy mạnh trong năm 2010, đó là:
Để thiết thực đưa Hiến chương ASEAN đi vào cuộc sống, hiện ASEAN vẫn còn nhiều việc phải tiếp tục triển khai, nhất là hoàn thiện tổ chức bộ máy mới và phương thức hoạt động cũng như hoàn tất các văn kiện pháp lý liên quan. Bộ máy tổ chức của ASEAN tới nay về cơ bản đã đi vào vận hành ổn định. Điều quan trọng là cần phát huy vai trò của các cơ quan chủ chốt như các Hội đồng cấp Bộ trưởng và Ủy ban các Đại diện Thường trực về ASEAN (CPR) trong việc thúc đẩy và điều phối các hoạt động hợp tác của ASEAN. Một số cơ quan mới được thành lập như Ủy ban liên Chính phủ ASEAN về nhân quyền (AICHR) và Ủy ban về Thúc đẩy và Bảo vệ quyền phụ nữ và trẻ em (ACWC) cũng cần hoạt động theo đúng các mục tiêu và nguyên tắc đã đề ra. Để ASEAN thực sự hoạt động hiệu quả và chuyên nghiệp hơn, phương thức hoạt động của ASEAN cần tiếp tục được cải tiến theo hướng giảm thiểu các thủ tục lễ tân – hình thức, nâng cao chất lượng phối hợp và hợp tác. ASEAN, từ chỗ là một tổ chức liên kết lỏng lẻo và ra đời trên cơ sở một tuyên bố chính trị, đến nay đã chính thức có tư cách pháp nhân với Hiến chương ASEAN; tuy nhiên, để tư cách pháp nhân này có giá trị trong thực tế cuộc sống, nhiều văn kiện pháp lý liên quan cần phải tiếp tục được hoàn tất.
Về xây dựng Cộng đồng Chính trị-An ninh ASEAN (APSC), Việt Nam sẽ tích cực cùng ASEAN ưu tiên thúc đẩy các hoạt động hợp tác cụ thể và các công cụ bảo đảm hòa bình, an ninh khu vực. Bên cạnh việc tăng cường đối thoại và hợp tác về các vấn đề chính trị-an ninh để nâng cao hiểu biết và tin cậy giữa các quốc gia, ASEAN sẽ cần đẩy mạnh việc xây dựng các chuẩn mực và quy tắc ứng xử chung trong quan hệ quốc tế, tiếp tục phát huy giá trị của Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC), Hiệp ước Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC)… Hoạt động của Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) cũng sẽ được đẩy mạnh để tiếp tục phát huy vai trò là diễn đàn đối thoại và hợp tác về các vấn đề chính trị-an ninh hàng đầu ở khu vực Châu Á-TBD, nhất là chuyển từ giai đoạn xây dựng lòng tin sang ngoại giao phòng ngừa với những biện pháp cụ thể. Đẩy mạnh hợp tác nhằm đối phó với những thách thức an ninh phi truyền thống như khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia, an ninh trên biển… cũng sẽ là một ưu tiên cao mà Việt Nam cùng ASEAN thúc đẩy.
Về xây dựng Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), ASEAN sẽ tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện các biện pháp theo mục tiêu và lộ trình đã đề ra và theo Biểu đánh giá thực hiện AEC, tập trung tạo sự lưu chuyển tự do hơn về hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, vốn, lao động,…. Trong năm 2010, trên cương vị Chủ tịch Nhóm đặc trách về Kết nối ASEAN, Việt Nam sẽ nỗ lực cùng ASEAN tập trung hoàn tất xây dựng Kế hoạch tổng thể về Kết nối ASEAN, nhằm tạo sự liên kết chặt chẽ hơn về hạ tầng – giao thông và công nghệ thông tin, nhất là ở khu vực Tiểu vùng Mê Công, để từ đó có thể mở rộng kết nối ra toàn khu vực Đông Á trên cơ sở phát huy điểm mạnh của từng dự án cụ thể. Tiến trình liên kết kinh tế giữa ASEAN với các đối tác và ở khu vực Đông Á cũng sẽ tiếp tục được đẩy mạnh, nhất là việc thỏa thuận và triển khai các Khu vực mậu dịch tự do (FTA).
Về xây dựng Cộng đồng Văn hóa-Xã hội ASEAN (ASCC) với mục tiêu bao trùm là phục vụ và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, ASEAN sẽ tập trung đẩy mạnh hợp tác để giải quyết các vấn đề liên quan đến bình đẳng và công bằng xã hội, phát huy bản sắc văn hóa, tạo dựng ý thức cộng đồng, đối phó có hiệu quả với những thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, thiên tai và dịch bệnh. ASEAN đã và sẽ tiếp tục tích cực triển khai nhiều hoạt động hợp tác trong ASEAN và giữa ASEAN với các đối tác trong những lĩnh vực này, nhất là nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu.
Về thu hẹp khoảng cách phát triển, Việt Nam sẽ tích cực cùng các nước ASEAN tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện có hiệu quả Kế hoạch công tác IAI giai đoạn II, coi đó là một ưu tiên hợp tác ASEAN và là một thành tố quan trọng trong hợp tác giữa ASEAN với các Đối tác. Điều quan trọng hàng đầu là cần đưa ra những dự án phù hợp và khả thi, huy động được nguồn lực để tài trợ thực hiện các dự án, gắn kết với các chương trình, kế hoạch hợp tác khác về phát triển tiểu vùng trong ASEAN.
Để đưa ASEAN trở thành một Cộng đồng mở rộng hợp tác với bên ngoài, đồng thời có vai trò và vị thế quốc tế ngày càng cao, ASEAN sẽ cần tiếp tục tăng cường và mở rộng hợp tác với các bên đối thoại thông qua các khuôn khổ ASEAN+1 (gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Ốt-xtrây-lia, Niu Di-lân, Nga, EU, Mỹ, Ca-na-đa và Liên Hợp Quốc), nhất là đẩy mạnh việc thực hiện các Chương trình hành động triển khai các Tuyên bố chung về quan hệ đối tác toàn diện và lâu dài cũng như tăng cường đối thoại ở Cấp cao và cấp Bộ trưởng với nhiều đối tác. Với vai trò là nước Chủ trì điều phối các khuôn khổ hợp tác do ASEAN khởi xướng như ASEAN+3, EAS, ARF, Việt Nam sẽ cùng ASEAN đẩy mạnh hợp tác giữa ASEAN với các Đối tác thông qua các khuôn khổ này, qua đó, tiếp tục củng cố và giữ vững vai trò chủ đạo của ASEAN; đồng thời, nâng cao vai trò và vị thế của ASEAN tại các diễn đàn khu vực và quốc tế như APEC, ASEM, LHQ, WTO, G20… Trong năm 2010, Việt Nam sẽ đại diện cho ASEAN tham dự các Hội nghị Thượng đỉnh của Nhóm G-20 tại Ca-na-đa và Hàn Quốc. Hiện Việt Nam đang tích cực phối hợp với các nước ASEAN để chuẩn bị lập trường và những đóng góp chung của ASEAN tại các Hội nghị này.
Cùng ASEAN tiến gần hơn đến mục tiêu đã đề ra
Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 16, Cấp cao đầu tiên của ASEAN do Việt Nam chủ trì trong nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN diễn ra vào tháng 4 vừa qua tại Hà Nội đã thành công tốt đẹp, thể hiện một bước khởi đầu quan trọng trong các nỗ lực của nước Chủ tịch và ASEAN nhằm hiện thực hóa ưu tiên đẩy mạnh hành động hướng tới xây dựng Cộng đồng. Lãnh đạo các nước ASEAN đạt nhất trí cao và quyết tâm mạnh mẽ thúc đẩy triển khai có hiệu quả và đúng tiến độ Lộ trình xây dựng Cộng đồng, đưa Hiến chương ASEAN thực sự đi vào cuộc sống, cũng như đề ra các cam kết và hành động thiết thực nhằm tăng cường hợp tác ứng phó với các thách thức đang nổi lên, trong đó có thúc đẩy phục hồi kinh tế, phát triển bền vững và ứng phó với biến đổi khí hậu. Đồng thời, ASEAN cũng khẳng định quyết tâm duy trì và tăng cường vai trò trung tâm của Hiệp hội ở khu vực bằng việc tăng cường đoàn kết, liên kết và xây dựng Cộng đồng, nâng cao tính chủ động trước những đòi hỏi to lớn của nhiệm vụ và những biến chuyển nhanh chóng của tình hình khu vực và quốc tế. Những kết quả tích cực của Hội nghị này sẽ tạo đà thuận lợi để ASEAN tiếp tục các nỗ lực đẩy nhanh liên kết khu vực, góp phần tạo một xung lực phát triển mới mạnh mẽ và hiệu quả hơn, tiến gần hơn đến mục tiêu xây dựng Cộng đồng đã đề ra.
Nhiệm vụ của Việt Nam trên cương vị Chủ tịch ASEAN, nhất là để đẩy mạnh mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN như Lộ trình đã đề ra là không đơn giản. Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN đề ra khoảng 800 mục tiêu hành động cho tiến trình xây dựng cả 3 trụ cột Chính trị-An ninh, Kinh tế, Văn hóa-Xã hội và Thu hẹp khoảng cách phát triển trong khi thời gian trước mắt đối với ASEAN chỉ còn 5 năm. Đây là khối lượng công việc to lớn, đòi hỏi cam kết chính trị mạnh mẽ cùng với nỗ lực và nguồn lực đáng kể của ASEAN. Là nước Chủ tịch, Việt Nam sẽ cùng các nước thành viên trong Hiệp hội đề ra các phương hướng và biện pháp cụ thể nhằm triển khai thực hiện nghiêm túc và đúng tiến độ các mục tiêu hành động của ASEAN.
Việt Nam luôn xác định một ASEAN liên kết chặt chẽ, đoàn kết và thống nhất, có vai trò và vị thế quốc tế quan trọng là phù hợp với lợi ích cơ bản và lâu dài của chúng ta. Việt Nam đã nỗ lực cùng ASEAN thúc đẩy và triển khai mục tiêu xây dựng Cộng đồng ngay từ những ngày đầu, và nhất là trong giai đoạn bản lề quan trọng hiện nay, khi ASEAN đang gấp rút đẩy mạnh tiến trình xây dựng Cộng đồng, đồng thời khi Việt Nam đang đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN. Cam kết của Việt Nam đối với ASEAN và mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN là nhất quán và kiên định. Theo đó, chúng ta quyết tâm tập trung nguồn lực cần thiết, có kế hoạch và lộ trình cụ thể để cùng các nước thành viên khác đẩy mạnh việc thực hiện các thỏa thuận về xây dựng Cộng đồng ASEAN. Hoàn thành tốt nhiệm vụ Chủ tịch ASEAN 2010 sẽ giúp nâng cao vai trò và vị thế quốc tế của Việt Nam, đề cao hình ảnh một nước Việt Nam đổi mới và năng động, có đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển