– Thạch Lam là một gương mặt đặc biệt của Tự lực văn đoàn, một trong những cây bút truyện ngắn xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại giai đoạn 1930-1945. Văn Thạch Lam dành nhiều tiếng nói yêu thương cho những con người nghèo khổ, là sự giao thoa giữa hiện thực và lãng mạn.
– Truyện ngắn Hai đứa trẻ in ở tập “Nắng trong vườn” xuất bản năm 1938 tiêu biểu cho khuynh hướng nghệ thuật của Thạch Lam. Hai đứa trẻ là một truyện ngắn giàu chất thơ dường như không có cốt truyện, thể hiện niềm cảm thương sâu sắc của nhà văn trước cuộc sống của những con người nghèo khổ, trân trọng những hi vọng, ước mơ dẫu rất mong manh của họ.
– Giới thiệu được vấn đề nghị luận: Bức tranh chiều tàn ở phố huyện nghèo.
2. Phân tích bức tranh phố huyện lúc chiều tàn
a. Cảnh thiên nhiên nơi phố huyện lúc chiều tàn
– Hình ảnh, màu sắc, đường nét: bầu trời “đỏ rực như lửa cháy”, đám mây ánh hồng “như hòn than sắp tàn”, dãy tre làng đen lại,…
– Âm thanh: những âm thanh quen thuộc, nhỏ dần, từ xa vọng lại gợi sự heo hút, vắng lặng: tiếng trống thu không báo hiệu trời sắp tối từng tiếng một vang ra thưa thớt, chậm rãi, buồn bã; tiếng ếch nhái văng vẳng kêu ran ngoài đồng ruộng. Tiếng muỗi vo ve – tả âm thanh gần, gợi sự cái tăm tối, tù đọng. Tiếng chõng nan cót két gợi sự tàn tạ. -> Bức tranh có nhiều âm thanh nhưng không âm thanh nào sôi động, ồn ào, náo nhiệt mà càng nhấn mạnh vào sự vắng lặng, buồn tẻ, tịch mịch, tàn lụi trong cuộc sống của những người dân nghèo quanh phố huyện.
⇒ Bức họa đồng quê quen thuộc, bình dị, đẹp nhưng đượm buồn được miêu tả bằng ngôn ngữ giàu chất thơ, những câu văn giàu hình ảnh, nhạc điệu, uyển chuyển, tinh tế, giọng văn nhẹ nhàng, chậm rãi,…
b. Cảnh đời sống con người
– Những ánh sáng đèn của các nhà nơi phố huyện: “đèn treo trong nhà bác phở Mĩ”, “đèn hoa kì leo lét trong nhà ông Cửu”, “đèn dây sáng xanh trong hiệu khách”… -> Phố huyện nhiều đèn nhưng không cái nào toả ánh sáng thực rạng rỡ mà chỉ “leo lét”, “sáng xanh” – thứ ánh sáng yếu ớt – chi tiết nghệ thuật đặc sắc tô đậm cuộc sống nghèo khổ, tăm tối, lay lắt của những người dân của phố huyện.
– Cảnh chợ tàn được khắc họa qua hình ảnh, âm thanh: “Người về hết và tiếng ồn ào cũng mất. Trên đất chỉ còn rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và lá mía.”; qua mùi vị: “một mùi âm ẩm bốc lên,… lẫn với mùi cát bụi quen thuộc…”. Cái mùi âm ẩm ấy là một thứ mùi rất riêng, rất đặc trưng, gợi cảm nhận về cuộc sống nghèo nàn, tù đọng của của những người dân nơi phố huyện.
– Hình ảnh “mấy đứa trẻ con nhà nghèo ở ven chợ cúi lom khom trên mặt đất đi lại tìm tòi. Chúng nhặt nhạnh thanh nứa, thanh tre, hay bất cứ cái gì có thể dùng được của các người bán hàng để lại.” -> Chi tiết tô đậm sự nghèo khổ, cơ cực của những kiếp người tàn nơi phố huyện.
-> Thạch Lam đã dựng lại một cách chân thực cuộc sống tăm tối, tù đọng, quẩn quanh, bế tắc của những người dân nơi phố huyện nơi chiều tàn.
3. Nghệ thuật thể hiện
– Ngòi bút miêu tả chân thực, sinh động, hài hòa yếu tố hiện thực và lãng mạn.
– Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật, nắm bắt tinh tế những rung cảm trong tâm hồn nhân vật.
– Ngôn ngữ kể và tả nhẹ nhàng, giàu tính biểu cảm.
– Hình ảnh, chi tiết chọn lọc, gợi nhiều ấn tượng.
– Lời văn nhẹ nhàng, bình dị, tràn đầy cảm xúc, giàu hình ảnh, nhạc điệu, là một thứ thơ bằng văn xuôi.
– Sử dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật: liệt kê, so sánh, nổi bật là thủ pháp lấy sáng tả tối, lấy âm thanh tả sự tĩnh lặng
– Đôi nét về tác giả Thạch Lam và tác phẩm Hai đứa trẻ: Thạch Lam là một cây bút viết truyện ngắn tài hoa xuất sắc. Hai đứa trẻ là một trong những truyện ngắn tiêu biểu của ông.
– Cảm nhận chung về bức tranh phố huyện lúc chiều tàn: Đây là bức tranh thiên nhiên và cuộc sống giàu ý nghĩa
II. Thân bài
Bức tranh phố huyện vào thời điểm chiều tàn được vẽ nên bằng sự hòa phối giữa con người và cảnh vật, đó là khung cảnh ngày tàn, cảnh chợ tàn cùng những kiếp người nhỏ bé và đặc biệt nữa là tâm trạng của Liên trước thời khắc của ngày tàn:
1. Khung cảnh ngày tàn
– Âm thanh:
+ Tiếng trống thu không: Tiếng trống khép lại một buổi chiều quê lặng lẽ
+ Tiếng ếch nhái kêu ran ngoài đồng ruộng.
+ Tiếng muỗi vo ve.
⇒ Âm thanh xuất hiện dường như lại càng nhấn mạnh cho sự tĩnh lặng của buổi chiều tàn
– Hình ảnh, màu sắc:
+ “Phương tây đỏ rực như lửa cháy”
+ “Những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn”.
⇒ Màu sắc đẹp nhưng gợi lên một buổi chiều tàn lặng lẽ ảm đạm
– Đường nét: dãy tre làng cắt hình rõ rệt trên nền trời.
⇒ Bức hoạ đồng quê quen thuộc, bình dị, thơ mộng, gợi cảm, mang cốt cách Việt Nam.
– Nhịp điệu chậm, giàu hình ảnh và nhạc điệu
⇒ Khung cảnh thiên nhiên đượm buồn, đồng thời thấy được sự cảm nhận tinh tế
2. Cảnh chợ tàn và những kiếp người nơi phố huyện
– Cảnh chợ tàn cộng hưởng với khung cảnh thiên nhiên ngày tàn
+ Chợ đã vãn từ lâu, người về hết và tiếng ồn ào cũng mất
+ Chỉ còn rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và lá mía.
⇒ Khung cảnh buồn, tàn tạ, trống vắng, quạnh hiu
– Con người:
+ Mấy đứa trẻ con nhà nghèo tìm tòi, nhặt nhạnh những thứ còn sót lại ở chợ: dường như gánh nặng cuộc đời cũng đè lên đôi vai chúng.
+ Mẹ con chị Tí: với cái hàng nước đơn sơ, vắng khách.
+ Bà cụ Thi: hơi điên đến mua rượu lúc đêm tối rồi đi lần vào bóng tối.
+ Bác Siêu với gánh hàng phở – một thứ quà xa xỉ.
+ Gia đình bác xẩm mù sống bằng lời ca tiếng đàn và lòng hảo tâm của khách qua đường.
⇒ Cảnh chợ tàn và những kiếp người tàn tạ: sự tàn lụi, sự nghèo đói, tiêu điều của phố huyện nghèo.
3. Tâm trạng của Liên trước thời khắc ngày tàn
– Cảm nhận rất rõ: “mùi riêng của đất, của quê hương này” từ tâm hồn nhạy cảm
– Cảnh ngày tàn và những kiếp người tàn tạ: gợi cho Liên nỗi buồn thấm thía
– Động lòng thương những đứa trẻ nhà nghèo nhưng chính chị cũng không có tiền mà cho chúng.
– Xót thương mẹ con chị Tí: ngày mò cua bắt tép, tối dọn cái hàng nước chè tươi chả kiếm được bao nhiêu.
⇒ Liên là một cô bé có tâm hồn nhạy cảm, tinh tế, có lòng trắc ẩn, yêu thương con người. Đây cũng là nhân vật mà Thạch Lam gửi gắm tâm tư của mình.
⇒ Bức tranh phố huyện lúc chiều tàn được Thạch Lam xây dựng trong tác phẩm mang vẻ trầm buồn hiu hắt của một vùng quê nghèo mà con người luôn quẩn quanh, tẻ nhạt nhưng đồng thời gửi gắm bao suy tư của tác giả về quê hương xứ sở.
III. Kết bài
– Đánh giá chung về những nét đặc sắc nghệ thuật làm nên thành công trong việc xây dựng bức tranh phố huyện lúc chiều tàn nói chung và toàn truyện ngắn nói riêng.
1. Khái quát chung: Giới thiệu vài nét tiêu biểu về:
– Thạch Lam là một gương mặt đặc biệt của Tự lực văn đoàn, một trong những cây bút truyện ngắn xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại giai đoạn 1930-1945. Văn Thạch Lam dành nhiều tiếng nói yêu thương cho những con người nghèo khổ, là sự giao thoa giữa hiện thực và lãng mạn.
– Truyện ngắn Hai đứa trẻ in ở tập “Nắng trong vườn” xuất bản năm 1938 tiêu biểu cho khuynh hướng nghệ thuật của Thạch Lam. Hai đứa trẻ là một truyện ngắn giàu chất thơ dường như không có cốt truyện, thể hiện niềm cảm thương sâu sắc của nhà văn trước cuộc sống của những con người nghèo khổ, trân trọng những hi vọng, ước mơ dẫu rất mong manh của họ.
– Giới thiệu được vấn đề nghị luận: Bức tranh chiều tàn ở phố huyện nghèo.
2. Phân tích bức tranh phố huyện lúc chiều tàn
a. Cảnh thiên nhiên nơi phố huyện lúc chiều tàn
– Hình ảnh, màu sắc, đường nét: bầu trời “đỏ rực như lửa cháy”, đám mây ánh hồng “như hòn than sắp tàn”, dãy tre làng đen lại,…
– Âm thanh: những âm thanh quen thuộc, nhỏ dần, từ xa vọng lại gợi sự heo hút, vắng lặng: tiếng trống thu không báo hiệu trời sắp tối từng tiếng một vang ra thưa thớt, chậm rãi, buồn bã; tiếng ếch nhái văng vẳng kêu ran ngoài đồng ruộng. Tiếng muỗi vo ve – tả âm thanh gần, gợi sự cái tăm tối, tù đọng. Tiếng chõng nan cót két gợi sự tàn tạ. -> Bức tranh có nhiều âm thanh nhưng không âm thanh nào sôi động, ồn ào, náo nhiệt mà càng nhấn mạnh vào sự vắng lặng, buồn tẻ, tịch mịch, tàn lụi trong cuộc sống của những người dân nghèo quanh phố huyện.
⇒ Bức họa đồng quê quen thuộc, bình dị, đẹp nhưng đượm buồn được miêu tả bằng ngôn ngữ giàu chất thơ, những câu văn giàu hình ảnh, nhạc điệu, uyển chuyển, tinh tế, giọng văn nhẹ nhàng, chậm rãi,…
b. Cảnh đời sống con người
– Những ánh sáng đèn của các nhà nơi phố huyện: “đèn treo trong nhà bác phở Mĩ”, “đèn hoa kì leo lét trong nhà ông Cửu”, “đèn dây sáng xanh trong hiệu khách”… -> Phố huyện nhiều đèn nhưng không cái nào toả ánh sáng thực rạng rỡ mà chỉ “leo lét”, “sáng xanh” – thứ ánh sáng yếu ớt – chi tiết nghệ thuật đặc sắc tô đậm cuộc sống nghèo khổ, tăm tối, lay lắt của những người dân của phố huyện.
– Cảnh chợ tàn được khắc họa qua hình ảnh, âm thanh: “Người về hết và tiếng ồn ào cũng mất. Trên đất chỉ còn rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và lá mía.”; qua mùi vị: “một mùi âm ẩm bốc lên,… lẫn với mùi cát bụi quen thuộc…”. Cái mùi âm ẩm ấy là một thứ mùi rất riêng, rất đặc trưng, gợi cảm nhận về cuộc sống
nghèo nàn, tù đọng của của những người dân nơi phố huyện.
– Hình ảnh “mấy đứa trẻ con nhà nghèo ở ven chợ cúi lom khom trên mặt đất đi lại tìm tòi. Chúng nhặt nhạnh thanh nứa, thanh tre, hay bất cứ cái gì có thể dùng được của các người bán hàng để lại.” -> Chi tiết tô đậm sự nghèo khổ, cơ cực của những kiếp người tàn nơi phố huyện.
-> Thạch Lam đã dựng lại một cách chân thực cuộc sống tăm tối, tù đọng, quẩn quanh, bế tắc của những người dân nơi phố huyện nơi chiều tàn.
3. Nghệ thuật thể hiện
– Ngòi bút miêu tả chân thực, sinh động, hài hòa yếu tố hiện thực và lãng mạn.
– Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật, nắm bắt tinh tế những rung cảm trong tâm hồn nhân vật.
– Ngôn ngữ kể và tả nhẹ nhàng, giàu tính biểu cảm.
– Hình ảnh, chi tiết chọn lọc, gợi nhiều ấn tượng.
– Lời văn nhẹ nhàng, bình dị, tràn đầy cảm xúc, giàu hình ảnh, nhạc điệu, là một thứ thơ bằng văn xuôi.
– Sử dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật: liệt kê, so sánh, nổi bật là thủ pháp lấy sáng tả tối, lấy âm thanh tả sự tĩnh lặng
I. Mở bài
– Đôi nét về tác giả Thạch Lam và tác phẩm Hai đứa trẻ: Thạch Lam là một cây bút viết truyện ngắn tài hoa xuất sắc. Hai đứa trẻ là một trong những truyện ngắn tiêu biểu của ông.
– Cảm nhận chung về bức tranh phố huyện lúc chiều tàn: Đây là bức tranh thiên nhiên và cuộc sống giàu ý nghĩa
II. Thân bài
Bức tranh phố huyện vào thời điểm chiều tàn được vẽ nên bằng sự hòa phối giữa con người và cảnh vật, đó là khung cảnh ngày tàn, cảnh chợ tàn cùng những kiếp người nhỏ bé và đặc biệt nữa là tâm trạng của Liên trước thời khắc của ngày tàn:
1. Khung cảnh ngày tàn
– Âm thanh:
+ Tiếng trống thu không: Tiếng trống khép lại một buổi chiều quê lặng lẽ
+ Tiếng ếch nhái kêu ran ngoài đồng ruộng.
+ Tiếng muỗi vo ve.
⇒ Âm thanh xuất hiện dường như lại càng nhấn mạnh cho sự tĩnh lặng của buổi chiều tàn
– Hình ảnh, màu sắc:
+ “Phương tây đỏ rực như lửa cháy”
+ “Những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn”.
⇒ Màu sắc đẹp nhưng gợi lên một buổi chiều tàn lặng lẽ ảm đạm
– Đường nét: dãy tre làng cắt hình rõ rệt trên nền trời.
⇒ Bức hoạ đồng quê quen thuộc, bình dị, thơ mộng, gợi cảm, mang cốt cách Việt Nam.
– Nhịp điệu chậm, giàu hình ảnh và nhạc điệu
⇒ Khung cảnh thiên nhiên đượm buồn, đồng thời thấy được sự cảm nhận tinh tế
2. Cảnh chợ tàn và những kiếp người nơi phố huyện
– Cảnh chợ tàn cộng hưởng với khung cảnh thiên nhiên ngày tàn
+ Chợ đã vãn từ lâu, người về hết và tiếng ồn ào cũng mất
+ Chỉ còn rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và lá mía.
⇒ Khung cảnh buồn, tàn tạ, trống vắng, quạnh hiu
– Con người:
+ Mấy đứa trẻ con nhà nghèo tìm tòi, nhặt nhạnh những thứ còn sót lại ở chợ: dường như gánh nặng cuộc đời cũng đè lên đôi vai chúng.
+ Mẹ con chị Tí: với cái hàng nước đơn sơ, vắng khách.
+ Bà cụ Thi: hơi điên đến mua rượu lúc đêm tối rồi đi lần vào bóng tối.
+ Bác Siêu với gánh hàng phở – một thứ quà xa xỉ.
+ Gia đình bác xẩm mù sống bằng lời ca tiếng đàn và lòng hảo tâm của khách qua đường.
⇒ Cảnh chợ tàn và những kiếp người tàn tạ: sự tàn lụi, sự nghèo đói, tiêu điều của phố huyện nghèo.
3. Tâm trạng của Liên trước thời khắc ngày tàn
– Cảm nhận rất rõ: “mùi riêng của đất, của quê hương này” từ tâm hồn nhạy cảm
– Cảnh ngày tàn và những kiếp người tàn tạ: gợi cho Liên nỗi buồn thấm thía
– Động lòng thương những đứa trẻ nhà nghèo nhưng chính chị cũng không có tiền mà cho chúng.
– Xót thương mẹ con chị Tí: ngày mò cua bắt tép, tối dọn cái hàng nước chè tươi chả kiếm được bao nhiêu.
⇒ Liên là một cô bé có tâm hồn nhạy cảm, tinh tế, có lòng trắc ẩn, yêu thương con người. Đây cũng là nhân vật mà Thạch Lam gửi gắm tâm tư của mình.
⇒ Bức tranh phố huyện lúc chiều tàn được Thạch Lam xây dựng trong tác phẩm mang vẻ trầm buồn hiu hắt của một vùng quê nghèo mà con người luôn quẩn quanh, tẻ nhạt nhưng đồng thời gửi gắm bao suy tư của tác giả về quê hương xứ sở.
III. Kết bài
– Đánh giá chung về những nét đặc sắc nghệ thuật làm nên thành công trong việc xây dựng bức tranh phố huyện lúc chiều tàn nói chung và toàn truyện ngắn nói riêng.
– Trình bày một vài cảm nhận cá nhân.