Soạn bài địa phương Đắk Lắk: “Đi bắt nữ thần mặt trời”

Khi Hơ Nhí còn nhỏ, bà của Hơ Nhí chết, Hơ Nhí phải thay bà lấy chồng là ông Y Kla (cậu của Đam Săn). Ông Y Kla đã nói rằng, sau này nàng sẽ lấy chàng Đam San.

Đến khi đã khôn lớn, Hơ Nhí mới gọi các anh đến và bàn chuyện đi hỏi chồng cho hai chị em. Các anh em trai của nàng mới đến nhà chị em Hơ Âng để thưa chuyện thì Đam San một mực từ chối với lý do vẫn còn ham chơi lắm. Nhưng trời đã “chống gậy hèo” đến thu xếp việc cưới hỏi, Đam San đành phải chấp nhận về nhà vợ.

Do phải bỏ người yêu để về làm chồng người khác nên chàng chán nản, thường xuyên trễ nải công việc nhà vợ, không chăm sóc việc làm ăn của gia đình, tối ngày bỏ đi chơi để lấy lý do trở về nhà chị ruột. Trời lại một lần nữa đứng ra thu xếp, gõ vào đầu chàng bảy lần làm cho chết lịm, chàng lên trời và gặp lại ông. Sau khi tỉnh lại, Đam San đã phải làm theo phong tục và trở thành một vị tù trưởng hùng mạnh, danh tiếng trong vùng.

Ở gần làng của Đam San có một tù trưởng giàu có tên thường gọi là tù trưởng Quạ, nghe tiếng Hơ Nhí có vẻ đẹp nức tiếng hơn cả những người đẹp trong vùng. Lợi dụng lúc Đam San đi vắng, tù trưởng Quạ lấy cớ sang chơi và bắt cóc Hơ Nhí. Người nhà báo cho Đam San biết khi chàng đang bắt cá ở suối. Chàng lập tức trở về tụ tập thanh niên trong làng đi giải cứu vợ.

Đến nhà tù trưởng Quạ, chàng đánh nhau với hắn một hồi, kết liễu tên tù trưởng tàn bạo và tịch thu được nhiều tài sản, nô lệ của y. Được một thời gian sau, lại đến tù trưởng Sắt cũng là một kẻ giàu có tàn bạo nghe tiếng Hơ Nhí xinh đẹp bèn nổi lòng tham, tìm đến bắt nàng làm vợ. Khi Đam San đến, tù trưởng Sắt van xin chàng tha mạng, nhưng chàng vẫn chặt đầu hắn, treo lên ngọn tre cao rồi đón vợ về. Những kẻ nô lệ của tù trưởng Sắt trở thành dâu làng của làng Đam San khiến cho ngôi làng càng trở nên lớn mạnh và giàu có.

Đánh thắng được nhiều tù trưởng và bắt được nhiều nô lệ, với bản tính ngang tàng, coi thường thần linh, Đam San đi chặt cây thần Sơ-múc, vốn là cây thiêng của dòng họ nhà Hơ Nhí làm cho cây đổ đè chết cả hai người vợ của chàng. Đam San lại vác rìu đi lên trời, cầu xin trời cứu sống cả hai người vợ yêu. Chàng lấy được hai bông hoa tượng trưng cho sinh mệnh của hai người vợ, khiến cho Hơ Nhí và Hơ Bhí tỉnh lại. Vợ chồng trở về, tiếp tục cùng dâu làng trồng cây, đánh bắt thú trong rừng, cá dưới suối, trong buôn làng lúc nào cũng rộn rã tiếng cười đùa của trai gái, trẻ con, người già, người trẻ.

Tuy đã có hai người vợ xinh đẹp bên cạnh, lại có trâu đầy sân, chiêng cồng đầy nhà, nô lệ đi lại dập dìu như mắc cửi nhưng Đam San vẫn thấy thiếu. Chàng quyết định đi tìm bắt nữ thần mặt trời về làm vợ lẽ. Nhưng vì thần mặt trời không thể nào rời xa vùng đất giáp ranh giữa trời và đất, nếu nàng đi xuống hạ giới, những người thường sẽ chết vì sức nóng toả ra từ nàng, Đam San đành phải trở về.

Thất vọng vì bị từ chối, thêm sự tức giận và bẽ bàng, chàng lập tức trở lại cánh rừng Sáp Đen bất chấp lời ngăn cản của thần mặt trời. Đi đến giữa rừng thì đêm tối tan, mặt trời lên cao, đất dưới chân dần trở nên mềm nhão, Đam San chìm dần trong bùn lầy. Chàng kêu cứu nhưng chỉ có con bướm bay qua bèn gọi bướm về báo cho các vợ và chị gái biết, đem đồ tế lễ tới cúng tế. Hồn chàng hoá thành con ruồi đậu vào miệng chị gái là Hơ Âng khiến nàng có mang, sinh ra một đứa trẻ giống hệt cậu mình. Đứa trẻ cứ khóc hoài cho đến khi người ta đặt tên cho nó là Đam San thì mới nín. Khi Đam San cháu lớn lên, lại tiếp tục thay cậu nối dây, làm chồng Hơ Nhí và Hơ Bhí, tiếp tục con đường của cậu, trở thành một tù trưởng anh hùng, giàu có.

Câu chuyện về cái chết của người anh hùng lập nên những chiến công thần thánh của người dân Ê Đê cho đến nay vẫn được lưu truyền rộng rãi dưới hình thức kể khan, cũng là một nét văn hoá đặc trưng của người dân núi rừng Tây Nguyên. Cái chết bi thảm, nhưng đầy khát vọng và ước mơ tiếp nối những gì còn dang dở của chàng không bị bùn lầy của rừng Sáp Đen làm cho biến mất mà còn toả sáng cho đến hôm nay.